Η γνώση στον καπιταλισμό και η απελευθερωτική απεξάρτησή της από την εξουσία

Καθώς ο καπιταλισμός έχει φτάσει σε ένα πολύ υψηλό στάδιο ανάπτυξης, τόσο ως παραγωγικό όσο και ως πολιτικό (θεσμοί, διοίκηση, κράτος ) και πολιτισμικό (ιδεολογία, επιστήμη, τέχνη, νοοτροπίες, αξίες, συναισθηματικός κόσμος) σύστημα, διέρχεται τώρα από μια φάση σοβαρής κρίσης. Το τελευταίο βέβαια, δεν συνεπάγεται ότι δεν θα ανασυγκροτηθεί-αναβαθμιστεί μέσα από την παρούσα κρίση, ώστε να συνεχίσει απρόσκοπτα την (καταστροφική) εξέλιξή του.

Για τους περισσότερους ανθρώπους ο καπιταλισμός είναι κυρίως – αν όχι αποκλειστικά – ένα οικονομικό και πολιτικό σύστημα, με την κυρίαρχη ιδεολογία να είναι ένα εργαλείο για την αναπαραγωγή του. Έτσι όμως χάνεται από το πεδίο της παρατήρησης και της κριτικής ένα σοβαρό στοιχείο: η ίδια η γνώση και η επιστήμη και ο ρόλος τους στην εδραίωση και αναπαραγωγή της εξουσίας της αστικής τάξης και του καπιταλιστικού συστήματος.

Ανέκαθεν, η εκάστοτε κοινωνική τάξη που νεμόταν την εξουσία είχε ως βασική προτεραιότητα να ελέγχει και να καθοδηγεί την εξέλιξη της επιστήμης και της διαθέσιμης γνώσης, με βάση τα ιδιαίτερα (ταξικά) συμφέροντά της. Η γνώση και η θεωρία για τον κόσμο, που παράγεται από την επιστήμη και τη φιλοσοφία, χρησιμοποιούνται από την εξουσία για να αναβαθμίζουν τόσο τις δυνατότητες και τους τρόπους ελέγχου και καταπίεσης των ανθρώπων (π.χ. μέσω της γνώσης για την ψυχολογία ατόμων και ομάδων), όσο και την κυρίαρχη ιδεολογία, διότι διαμορφώνουν την κοσμοεικόνα και τις αναπαραστάσεις για την πραγματικότητα. Έτσι, καθιστούν ευκολότερη και αποτελεσματικότερη την καλλιέργεια συγκεκριμένων νοοτροπιών, ιδεών, αντιλήψεων, αξιών για τον κόσμο, την πραγματικότητα, την κοινωνία και τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, στοιχεία που εξυπηρετούν και μεγιστοποιούν την κυριαρχία μιας τάξης στην κοινωνία. Ο απόλυτος έλεγχος της συνείδησης, τελικά, μιας ολόκληρης κοινωνίας (σε πλανητικό επίπεδο, ει δυνατόν) είναι το «όνειρο» κάθε εξουσίας, και αυτό θα μπορούσε να γίνει εφικτό μέσα από μια υποταγμένη επιστήμη στην υπηρεσία της υποδούλωσης του ανθρώπου.

Αρκεί να αναλογιστούμε το πόσο σοβαρά διαστρεβλώνεται η πραγματικότητα από τις διάφορες βαθμίδες της εκπαίδευσης: ενώ η κοσμολογία και η σύγχρονη φυσική (αστροφυσική) έχει μια εικόνα ενός τετραδιάστατου σύμπαντος-κόσμου, όπου η τρισδιάστατη εμπειρική «πραγματικότητα» (τα ανθρώπινα και όλα τα άλλα όντα και φαινόμενα) δεν είναι παρά μια θολή και αποσπασματική προβολή του τετραδιάστατου όλου, τα σχολεία διδάσκουν έναν αφελή ρεαλισμό και μια μηχανιστική ερμηνεία του κόσμου, που βολεύει πολύ την εξουσιαστική-ιεραρχική οργάνωση και τρόπο αντίληψης του κόσμου. Ή, ακόμη, δεν μαθαίνουμε ποτέ ότι όλα τα πράγματα, οργανικά και ανόργανα, όλα τα είδη της ζωής, ενώνονται στο ίδιο εξελικτικό «ποτάμι» και ότι δεν υπάρχει κανένα κενό ή απόσταση μεταξύ των ανθρώπων, αλλά όλοι είμαστε αναπόδραστα ενωμένοι και αλληλεπιδρούμε με ποικίλους τρόπους, τόσο μεταξύ μας όσο και με ολόκληρο το σύμπαν. Κάτι που οπωσδήποτε θα διέλυε εξουσιαστικές και ρατσιστικές ιδεολογίες και για αυτό αντιβαίνει τα συμφέροντα αυτών που εξουσιάζουν και εκμεταλλεύονται ολόκληρο τον πλανήτη. Ας σκεφτούμε τι θα συνέβαινε άραγε αν από τις πρώτες τάξεις του σχολείου (από το νηπιαγωγείο ακόμη) οι άνθρωποι γνώριζαν μια τέτοια εικόνα για την πραγματικότητα και τον κόσμο;

Η συσσωρευμένη γνώση και εμπειρία χιλιάδων χρόνων, κάνει λοιπόν τον καπιταλισμό πανίσχυρο και σχεδόν άτρωτο, αξεπέραστο από κινήματα και ριζοσπαστικά (ακόμα και εξεγερτικά) εγχειρήματα με κατώτερη ή παρωχημένη γνώση και θεωρία, συγκριτικά με τα διεθνή καπιταλιστικά κέντρα σκέψης και διοίκησης-χειραγώγησης του κόσμου. Όποιος κατέχει την καινούρια γνώση και την υψηλή πληροφορία, μπορεί να κατευθύνει τις τύχες των ανθρώπων. Το ζήτημα-διακύβευμα λοιπόν είναι: αυτή η γνήσια γνώση πληροφορία θα είναι στην ιδιοκτησία-υπηρεσία της κυριαρχίας ή θα «ανήκει» στην κοινωνία και στα εγχειρήματα χειραφέτησης-απελευθέρωσης και ανατροπής-δηλαδή σε όλους τους ανθρώπους (και όταν λέμε όλους εννοούμε όλους);

Με βάση τις προηγούμενες θέσεις («προκείμενες»), προκύπτει αναγκαία ένα συμπέρασμα: ανάμεσα στα «καθήκοντα» ενός ριζοσπαστικού-ανατρεπτικού κοινωνικού κινήματος, προτεραιότητα έχει η απόκτηση και παραγωγής πρωτοπόρας και γνήσιας γνώσης, η καλλιέργεια της επιστήμης στην υπηρεσία της ανθρωπότητας και της κοινωνικής απελευθέρωσης. Εδώ όμως γίνεται σαφές ότι εννοούμε την παραγωγή θεωρίας και αφαιρετικής (καθολικής) επιστημονικής γνώσης ως προϋπόθεση για την απελευθέρωση της ανθρωπότητας, και όχι ενασχόληση με της τετριμμένη πρακτική γνώση ή με την παραγωγή (έστω εναλλακτική) παραγωγή τροφής. Επειδή το ζήτημα δεν είναι η εργαλειακή και μηχανιστική λειτουργία του εξουσιαστικού καπιταλιστικού συστήματος, αλλά οι συνειδησιακές και πνευματικές συνιστώσες και συστατικά του, τα οποία τον συγκροτούν και τον αναπαράγουν.

Οι «υλικές συνθήκες», η «οικονομική βάση» και άλλες παρόμοιες έννοιες που προκρίνουν μια στενά υλιστική θεώρηση του κόσμου και των κοινωνιών, υπό το φως των νέων επιστημονικών εξελίξεων, καθίστανται αναχρονιστικές και ελλιπείς, για να περιγράψουμε, να ερμηνεύσουμε και να κατανοήσουμε την πραγματικότητα. Διότι αυτό που λέμε «ύλη», δεν είναι παρά πύκνωση ενέργειας, ενώ η ίδια η ύλη συνεχώς αυτοοργανώνεται σε ανώτερες βαθμίδες που έχουν ιδιότητες ενεργειακές, δηλαδή προσιδιάζουν σε μια πνευματική, άυλη διάσταση του σύμπαντος αλλά και του πιο «οικείου» περιβάλλοντός μας.    

19/9/2012

Δημήτρης Φασόλης

Πώς η δημοκρατία – ως διαδικασία – υπακούει στα μαθηματικά του χάους;

Εκκινώντας από συλλογισμούς και σκέψεις σχετικά με το ποιοι λόγοι και υπό ποιες διεργασίες καταλύθηκε η Δημοκρατία της Βαϊμάρης και εδραιώθηκε αμέσως μετά ο ναζισμός, και επηρεασμένος από προσωπική έρευνα για τα μαθηματικά του χάους (περιλαμβανομένων στο διαδίκτυο κάποιων παρουσιάσεων και ντοκιμαντέρ για το θέμα), γεννήθηκε η ιδέα ότι όλες αυτές οι εξελίξεις δεν ήταν παρά μια χαοτική συνθήκη-λειτουργία της ίδιας της δημοκρατίας ως δομής και διαδικασίας. Πιο συγκεκριμένα, κάθε μεταβαλλόμενο (σε κίνηση) σύστημα που παρουσιάζει «ευαισθησία στις αρχικές συνθήκες», σύμφωνα με τη Θεωρία του Χάους, από ένα «κρίσιμο σημείο» και μετά αρχίζει να «συμπεριφέρεται χαοτικά», δηλαδή απρόβλεπτα και «μη γραμμικά». Αναλόγως, έτσι και η δημοκρατία, ως υπό εξέλιξη κοινωνικοπολιτικό σύστημα, είναι αναπόφευκτο να εξελιχθεί σε μια χαοτική, μη γραμμική διαδικασία. Γεγονός που έχει να κάνει ακριβώς με τις αρχικές της συνθήκες που συγκροτούν, θα λέγαμε, την έννοια και την ύπαρξη-εφαρμογή της δημοκρατίας.  

Η ίδια η δημοκρατία, έχει εντός της εκείνους τους παράγοντες που οδηγούν στην κρίση και παρακμή της. Αυτό που ονομάσουμε «κρίση», δεν είναι παρά η χαοτική κατάσταση και η αστάθεια, η έλλειψη ελέγχου και πρόβλεψης, η αδυναμία εν τέλει γρήγορης αντίδρασης και διόρθωσης της προβληματικής κατάστασης. Η παραποίηση και πτώχευση των ιδανικών της δημοκρατίας (τόσο στη Βαϊμάρη αλλά με αναλογίες και στο σήμερα), μέσω του συμβιβασμένου, άτολμου και σπαρασσόμενου από ανταγωνισμούς κοινοβουλίου, η «οχλοκρατία», η «μαζική δημοκρατία» και η εν γένει μαζοποίηση της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, ο λαϊκισμός, η φαυλότητα και η διαφθορά, είχαν (και έχουν) ως αποτέλεσμα όλοι να βάλλουν κατά της δημοκρατίας και να επιδιώκουν πολλοί την κατάλυσή της. Το ποια δύναμη (πολιτική, ιδεολογική, κοινωνική) θα επικρατούσε στη ρευστή εποχή του μεσοπολέμου στη Γερμανία ήταν αβέβαιο και απρόβλεπτο, αλλά το σίγουρο ήταν ότι το εσωτερικά τροφοδοτούμενο χάος θα συμπαρέσυρε τελικά τη δημοκρατία. Λόγω ακριβώς των εσωτερικών αντιφάσεων και αντινομιών της, λόγω των ευαίσθητων αρχικών παραγόντων που τη θέτουν σε κίνηση, τελικά κατέρρευσε.

Ποιες είναι όμως αυτές οι ευαίσθητες αρχικές συνθήκες; Θεωρούμε ότι τα ίδια τα θεμελιώδη συστατικά της, τα οποία και διέπονται από ευαίσθητες αρχικές συνθήκες, που έστω και λίγο αν διαταραχτούν θα προκαλέσουν σταδιακά ανεξέλεγκτες-χαοτικές καταστάσεις, είναι τα εξής: 1) Ο «λαός ή δήμος», όπου πρόκειται για έναν ασταθή παράγοντα, αφού δεν είναι ένα ενιαίο και ομοιογενές σύνολο, αλλά αντίθετα συνίσταται σε ετερόκλιτα εγώ-άτομα ή ομάδες, με διαφορετικά συμφέροντα, επιδιώξεις, αντιλήψεις, ιδεολογίες. Η έννοια «λαός» είναι μια κατηγοριοποίηση που προβάλλει μια πλαστή ενότητα, μια μηχανιστική συγκόλληση διαφορετικών υποκειμένων και ομάδων. Για αυτό και έχει γενικώς μεταβαλλόμενη και απρόβλεπτη συμπεριφορά υπό διαφορετικές περιστάσεις. Επίσης η συμπεριφορά του εξαρτάται από διάφορους ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες, όπως η μόρφωση και καλλιέργεια, το επίπεδο συνείδησης, πολιτισμικά στοιχεία (πρότυπα, αξίες), το επίπεδο διαβίωσης, περιβαλλοντικοί παράγοντες (μαζικές επιδημίες, καταστροφές), εξωτερικές απειλές κ.ά.

Επίσης, η ίδια η συνθήκη-διαδικασία συμμετοχής (δημοκρατική λειτουργία) όλων ή όσο το δυνατόν περισσότερων ανθρώπων στην πολιτική πρακτική και στη λήψη αποφάσεων, είναι μια χαοτική κατάσταση από μόνη της, λόγω του ετερόκλιτου όπως είπαμε των επιμέρους υποκειμένων, μια ευκαιριακή συχνά ή περιστασιακή και όχι μόνιμη συγκέντρωση διαχωρισμένων εγώ-ατομικοτήτων. Η οποία όμως συγκαλύπτεται τεχνηέντως κάτω από το δόγμα-πλάνη της δημοκρατικότητας. Και σε ορισμένες περιπτώσεις αυτή η συνθήκη είναι χειρότερη και πιο επικίνδυνη, από μια ανοιχτά αυταρχική διακυβέρνηση, γιατί παραπλανά και ναρκώνει τους ανθρώπους, αφού τους πείθει ότι δεν υπάρχει καταπίεση και μονοπώλιο της εξουσίας από μια ολιγαρχία. Βέβαια, η ιδεολογία γίνεται τόσο πιο ισχυρή, όσο εξελίσσεται, ώστε είναι δυνατό, όπως μας έδειξε η ιστορική εμπειρία, αυταρχικά-δικτατορικά καθεστώτα να επιβιώνουν επί μακρόν, νομιμοποιημένα στις συνειδήσεις των ανθρώπων ως φορείς και υπερασπιστές της κομμουνιστικής ιδέας.

Περαιτέρω, ένας ακόμη καθοριστικός παράγοντας  που συγκροτεί τις ευαίσθητες αρχικές συνθήκες στο δημοκρατικό σύστημα, είναι ο οικονομικός, η ταξική διαίρεση της κοινωνίας. Αυτό σημαίνει ότι όσο και αν κάποιες κοινωνικές ομάδες ή τάξεις συνασπίζονται κάτω από ένα μίνιμουμ κοινό συμφέρον, με άλλα λόγια, συγκλίνουν και συμμαχούν σε συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης, ευημερίας και ομαλότητας, γιατί έτσι εξυπηρετούνται καλύτερα τα επιμέρους οικονομικά και ιεραρχικά συμφέροντα και επιδιώξεις σε κάθε εποχή, ωστόσο σε συνθήκες οικονομικής δυσπραγίας, οι αντιθέσεις και τα συγκρουόμενα συμφέροντα οξύνονται και βγαίνουν στην επιφάνεια. Λειτουργούν έτσι διαλυτικά, χαοτικά για το δημοκρατικό σύστημα. Αλλά ακόμα και αν σε ομαλές συνθήκες πλατιά κοινωνικά στρώματα και τάξεις πιστεύουν ειλικρινά στη δημοκρατική ιδέα-ιδανικό, λόγω ακριβώς της ομαλότητας και ευημερίας, σε συνθήκες ανισορροπίας αυτή η ιδέα και συνθήκη διαρρηγνύεται, θρυμματίζεται, καθώς οι οικονομικές συνθήκες διαμορφώνουν αποφασιστικά τις συνειδήσεις των ανθρώπων.

Αποφασιστικής σημασίας, και σε άμεση σύνδεση με το οικονομικό-παραγωγικό μοντέλο μιας κοινωνίας, είναι και το ενεργειακό μοντέλο της. Το πώς και ποιες μορφές ενέργειας χρησιμοποιεί στην οικονομία και την παραγωγή μια κοινωνία, πώς ανταλλάσσει ενέργεια με το περιβάλλον και σε ποιο βαθμό το επηρεάζει και με ποιες συνέπειες, καθορίζει την εν γένει οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Όταν το περιβάλλον (όχι το ίδιο στην πραγματικότητα, αλλά οι σχέσεις ανθρώπινου συστήματος και περιβάλλοντος) γίνεται δυσλειτουργικό και δεν μπορεί να τροφοδοτήσει με χρήσιμη ενέργεια (και άρα αποτελεσματικά) την παραγωγική μηχανή, τότε έχουμε επιβράδυνση της παραγωγής, οικονομική δυσπραγία, πτώση των καινοτομιών και των επενδύσεων, ύφεση, οικονομική κρίση. Αυξάνεται με άλλα λόγια η εντροπία του περιβάλλοντος με άμεσες και έμμεσες αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία και την κοινωνία.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την χαοτική λειτουργία του συστήματος περιβάλλον-άνθρωπος, γεγονός που επηρεάζει αποφασιστικά και την συλλογική συνείδηση, τις αντιλήψεις για τα πράγματα και τα κοινωνικά φαινόμενα, προκαλεί άγχος, ανασφάλεια, συντηρητικά και αντιδραστικά (οπισθοδρομικά) σύνδρομα και νοοτροπίες, όπως καταστροφολογία, απαισιοδοξία, μπλοκάρισμα στη σκέψη και τη δράση των ανθρώπων, ξενοφοβία, ρατσιστικές και φασιστικές αντιλήψεις.

Δηλαδή πρόκειται για μια σημαντική διαταραχή στο σύστημα, μια ασταθή, απρόβλεπτη και χαοτική, σε τελευταία ανάλυση, κατάσταση. Συνήθως τη λέμε «κρίση», και βλέπουμε ότι σήμερα είναι πολύ βαθιά και παγκόσμια, που μάλλον μας υπερβαίνει ως υπάρξεις, εκτός και αν πράξουμε πραγματικά συλλογικά, συνειδητά και ενωτικά, όλη η ανθρωπότητα ως οικουμενική οντότητα. Γιατί για να αλλάξει αυτή η συνθήκη και να λειτουργήσει ομαλά η δημοκρατία, ώστε να εξελιχθεί σε ανώτερες και πιο πολιτισμένες (ολοκληρωμένες) μορφές (αταξικές), για να απομακρυνθεί από τους παράγοντες και τις καταστάσεις του χάους, θα πρέπει να γίνουν εγγενείς ριζικές αλλαγές στους αρχικούς παράγοντες και τα στοιχεία που τη συγκροτούν. Αν θεωρήσουμε ότι εξωτερικές παρεμβάσεις, όπως βελτίωση της διαχείρισης ή διοίκησης του δημοκρατικού συστήματος, τα διάφορα διοικητικά μέτρα κλπ. μπορούν να διορθώσουν την κατάσταση, τότε έχουμε κάνει σοβαρό λάθος. Οι εξωτερικές-μηχανιστικές παρεμβάσεις, π.χ. από μια κυβέρνηση, όχι μόνο δεν επαρκούν, αλλά, αντίθετα, μπορούν να προκαλέσουν περισσότερο χάος, σύμφωνα με τα μαθηματικά του χάους.

6/9/2012

Δημήτρης Φασόλης  

Όταν ο καπιταλισμός γίνεται ορκισμένος αντίπαλος του μέλλοντος…

Τα πράγματα δείχνουν ότι το μόνο που μπορεί να υποσχεθεί το εξουσιαστικό σύστημα είναι το ολοκληρωτικό αδιέξοδο, λόγω της ταξικής «ιδιορρυθμίας» στην ιστορία.

Τα αλλεπάλληλα γεγονότα στην σύγχρονη τραγωδία που αποκαλείται «οικονομική κρίση», οδηγούν την ανθρωπότητα σε ένα αβέβαιο-ζοφερό μέλλον κατάρρευσης του κυρίαρχου μοντέλου πολιτισμού και αναπαραγωγής της ζωής. Από την άλλη όμως, ταυτόχρονα ελπιδοφόρου, γιατί ανοίγονται νέοι ορίζοντες, δυνατότητες και προοπτικές για πρόοδο, για ένα καλύτερο και δικαιότερο ανθρώπινο σύστημα.

Αυτό όμως δεν παρά να εξαρτάται από τη δημιουργική παρέμβαση των υποκειμένων στην ιστορία και τη συγκυρία. Καθώς διαφαίνεται πλέον και για τον πιο αδαή ότι οι επίσημες-καθεστωτικές πολιτικές δυνάμεις και οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να λύσουν τέτοια βαθιά και πλανητικής έκτασης προβλήματα. Εδώ δεν μπορούν να λύσουν τόσο καιρό προβλήματα και διακηρυγμένους στόχους τους όπως η μείωση της παγκόσμιας φτώχειας και η επίλυση του επισιτιστικού προβλήματος ή των παγκόσμιων λοιμών. Όπως επίσης, δεν μπορούν να διοικήσουν την οικονομία και την παραγωγή, ε έναν ορθολογικό και με βάση το κοινό καλό τρόπο, οι βασικοί υπεύθυνοι για αυτό, οι φορείς της οικονομικής δύναμης και ελέγχου οι αστοί-καπιταλιστές και οι πολιτικοί γραφειοκράτες (σύμβουλοι, επίτροποι, υπουργοί, επικεφαλής κρατών κλπ). Η κρίση είναι τόσο βαθιά, που η κατάσταση έχει ξεφύγει από τα χέρια τους.

Γιατί όμως δεν μπορούν να δώσουν λύση οι θεωρούμενοι ως κατεξοχήν υπεύθυνοι και αρμόδιοι – λόγω του κύρους και της θέσης τους – για τέτοια ζητήματα; Μα γιατί οι ίδιοι ακριβώς είναι μέρος του προβλήματος που προσπαθούν να διαχειριστούν και να λύσουν. Η κατάσταση είναι εξαιρετικά σοβαρή, οι συνθήκες σε μια ταχύτατα μεταβαλλόμενη και ρευστή εποχή απαιτούν ριζικές αλλαγές στη νοοτροπία, στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς, νέες προτεραιότητες και ριζικό επαναπροσδιορισμό σε ηθικό-αξιακό, ιδεολογικό, πολιτικό, κοινωνικό, πολιτισμικό επίπεδο. Πώς μπορούν να γίνουν φορείς τέτοιων αλλαγών αυτοί οι παραδοσιακοί μηχανισμοί εξουσίας, συμφερόντων και σκουριασμένων ιδεών-αξιών; Από την άλλη, τα γεγονότα και οι καταστάσεις που βιώνουμε, και τα οποία έχουν καταλυτικές επιδράσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, σε όλα τα επίπεδα της ανθρωπολογικής σφαίρας, μπορούν να οδηγήσουν σε ραγδαίες και ριζικές αλλαγές στη συλλογική συνείδηση, αλλαγές οι οποίες διαπερνούν κοινωνικά στρώματα και ομάδες συμφερόντων ή εξουσίας.

Πρόκειται για μια διαπίστωση που, ομολογουμένως, ίσως αρχικά αντιδρά κανείς καχύποπτα και προκατειλημμένα, αλλά σίγουρα όλο και περισσότεροι το διαισθανόμαστε ή ακόμα το βλέπουμε αμυδρά να συμβαίνει, σε μεμονωμένα έστω παραδείγματα. Για αυτό πρέπει να είμαστε συνεχώς με ανοιχτά τα μάτια και το μυαλό, για να δούμε τέτοιες εξελίξεις και να αναπροσανατολίσουμε τη στάση μας. Σε μια εποχή που το ιστορικό εξουσιαστικό σύστημα καταρρέει, όλα, ακόμα και τα πιο παράδοξα και παράξενα – δυσάρεστα ή ευχάριστα, θετικά ή αρνητικά – μπορούν να συμβούν και οι άνθρωποι θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι, να τα περιμένουμε και να δράσουμε ανάλογα.

Στις σύγχρονες αστικές κοινωνίες η ανισότητα, η αδικία, η ανελευθερία εξακολουθούν να επιβιώνουν από τα παλαιότερα ιστορικά (ταξικά) καθεστώτα, μέσα σε μοντέρνο περιβάλλον. Τέτοιες βαθιές και κάθετες ανισότητες, τόσο έντονες ασυμμετρίες και «αρρυθμίες» στην κοινωνική οργάνωση, που παράγει  το ταξικό (καπιταλιστικό) σύστημα, είναι λογικό να επιφέρουν δομικές κρίσεις και έντονες αναταράξεις σε όλους τους τομείς της συλλογικής και ατομικής ζωής. Ο απόλυτος ορισμός της κρίσης, δηλαδή. Αυτές οι ανισομέρειες είναι πολύ πιο εξόφθαλμες και διογκωμένες σε καπιταλιστικά κράτη-χώρες που συνιστούν ιδιαιτερότητες ή παράδοξα σε σχέση με το «μητρικό» πρότυπο-μοντέλο της καπιταλιστικής μητρόπολης (αναπτυγμένης Δύσης).

Χαρακτηριστικά παραδείγματα οι χώρες του «νότου», με εξέχουσα περίπτωση αυτή της Ελλάδας. Εδώ, όπου κάποιοι δεν έχουν τα στοιχειώδη για επιβίωση, ενώ άλλοι δηλώνουν μηδενικό εισόδημα με εκατομμύρια καταθέσεις. Άλλοι «ανάπηροι» με διπλές δουλειές, πλας τα επιδόματα, και άλλοι άρρωστοι ή ανάπηροι που αργοπεθαίνουν και ταλαιπωρούνται στα «δημόσια» ιδρύματα «υγείας». Πολλοί «άνεργοι» με δύο (τουλάχιστον) δουλειές, και κάποιοι, ίσως και λιγότεροι, άνεργοι, εξαθλιωμένοι, ανασφαλείς υποαπασχολούμενοι με το ζόφο και το φόβο για το μέλλον των οικογενειών τους. Βλέπετε, στο ελλαδιστάν, οι παραοικονομία είχε μέχρι πρόσφατα τέτοια έκταση (σχεδόν το 50%), ώστε είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς για αξιόπιστα στατιστικά στοιχεία.

Και ο κατάλογος συνεχίζεται: Από τη μια μεριά, δημόσιοι υπάλληλοι και «εκπαιδευτικοί» που γκρινιάζουν γιατί τους στερούν λίγες ώρες από τις αργίες ή τις παρατεταμένες διακοπές τους (απαιτώντας μάλιστα σεβασμό από την κοινωνία για το «λειτούργημά» τους). Και από την άλλη κολασμένοι που δουλεύουν δεκαπέντε ώρες την ημέρα για ένα «μεροκάματο», αλλά και δημόσιοι υπάλληλοι, εξαιρέσεις, που προσπαθούν να προσφέρουν μέσα από την εργασία τους, έχοντας έναν προσωπικό αξιακό κώδικα, ενάντια στο ρουσφέτι και το βόλεμα. Από τη μια μεριά, γραφειοκράτες, σύμβουλοι, κρατικοί υπάλληλοι, αεριτζίδες, ελεύθεροι επαγγελματίες, επιτηδευματίες και εισοδηματίες (η πρωτοτυπία στους όρους προκαλεί έκπληξη), με τεράστια εισοδήματα που αποκρύβουν και άλλα τόσα προνόμια. Και από την άλλη μεριά, πραγματικοί προλετάριοι που ούτε έχουν ούτε μπορούν να κρύψουν τίποτε από τις εισπρακτικές «υπηρεσίες» του κράτους.

Η τεράστια μάζα των «πολιτών» , προσκολλημένοι (και μπλεγμένοι ταυτόχρονα) στα γρανάζια της εξουσίας, της γραφειοκρατίας, του βύσματος, με το φακελάκι στο χέρι, άπειρα λαμόγια, δηλαδή μικροί, μεσαίοι και μεγάλοι μαφιόζοι, που απομυζούν τον δημόσιο πλούτο και αναπαράγουν τα πιο χαμερπή εγωιστικά ένστικτα του ανθρώπου. Φυσικά, όλους αυτοί τρέφονται από – και τρέφουν – ένα φαύλο πολιτικό καθεστώς, το οποίο ενθαρρύνει τέτοια αντικοινωνικά φαινόμενα διαφθοράς και σήψης, μέσα από ένα εθιμικό και θεσμικό πλαίσιο-κίνητρο κραυγαλέας και συστηματικής ατιμωρησίας.

Η «κρίση» ωστόσο δημιούργησε ρωγμή σε αυτή τη μίζερη εικόνα, αυτήν την τεράστια μικροαστική-ιδεολογική πλάνη, αποκάλυψε την τεράστια παρακμή. Και, από αυτήν την άποψη, είναι κατά βάθος επαναστατική. Επομένως, μιλάμε για μια εσωτερική κρίση, που πηγάζει από τις ίδιες τις δομικές αντιφάσεις του ελληνικού παραδείγματος, ως ιδιαιτερότητας, παράλληλα με την παγκόσμια καπιταλιστική κρίση.

Η κτυπημένη και ξεζουμισμένη μικροαστική τάξη βγαίνει τώρα στο προσκήνιο αντιδρώντας ανακλαστικά στην καταστροφή και συρρίκνωσή της, με στόχο την εκδίκηση, ως τάγματα εφόδου και φασιστικές ορδές, μαζί με όλον τον παραπάνω συρφετό των λαμόγιων-μαφιόζων. Φυσικά, δεν θα μπορούσε να αντιδράσει διαφορετικά, σε μια προοδευτική κατεύθυνση, στο βαθμό που ιστορικά οι μικροαστοί εξαρτώνται πάντα από τη συμπεριφορά της αστικής τάξης, και συγκυριακά μόνο από την εργατική τάξη. Γενικά, η μικρομεσαία τάξη είναι ιδεολογικά βαθιά αντιδραστική. Βιώνουμε λοιπόν σήμερα τον συντηρητισμό και την αντιδραστική αναδίπλωση μεγάλου κομματιού της στρεβλής, ιστορικά, ελληνικής κοινωνικής οργάνωσης, σε συνδυασμό με την γενικότερη κρίση. Μένει να αναδειχθούν θεωρητικά και πρακτικά, οι αντίρροπες ελπιδοφόρες δυνάμεις.

14/8/2012

Δημήτρης  Φασόλης