Όταν η τέχνη αλληλεπιδρά με την εργασία: “April”, Deep Purple

(Αποκωδικοποιώντας το βίντεο και το μουσικό πείραμα)

Το βίντεο αρχίζει με άντρες που τρέχουν μαζικά και ανεβαίνουν σε φορτηγά στρατιωτικού τύπου. Αναφορά στην εργατική τάξη, στους άντρες εργάτες και στην αναλογία στρατού, μισθωτής εργασίας-μαζικής παραγωγής. Στο επόμενο σκηνικό, το συγκρότημα είναι στημένο σε ένα εργοτάξιο. Στη μεγάλη αλάνα γίνονται εργασίες. Η τέχνη βρίσκεται σε ένα κάπως ανώτερο επίπεδο, ωστόσο έρχεται σε επαφή με τον κόσμο της εργασίας. Οι διαχωρισμοί σπάνε. Η ανάμιξη γίνεται αμέσως μετά καταφανής: οι εργάτες εισέρχονται στον χώρο των καλλιτεχνών, στήνουν τα καρεκλάκια και τα αναλόγια για τις παρτιτούρες της ορχήστρας. Οι ίδιοι οι μουσικοί μοιάζουν με εργάτες που εκτελούν ένα σημαντικό έργο, υπό τη διεύθυνση του μαέστρου. Ο κόσμος της εργασίας, η «εργατιά» ενώνεται με τον κόσμο της τέχνης, μέσα από τις ομοιότητες και αναλογίες που υπάρχουν μεταξύ τους. Το μουσικό-καλλιτεχνικό έργο είναι και αυτό μια παραγωγική διαδικασία, έστω πνευματική, χρειάζεται κόπο, σχεδιασμό, οργάνωση, έμπνευση, θέληση, σκοπό. Έτσι, εργασία χειρονακτική και πνευματική, τέχνη και τεχνική, εξισώνονται. Καταρρίπτονται τα σύνορα και οι φραγμοί. Το κεντρικό στοιχείο που τα ενώνει είναι η ιδέα για το έργο, ο στόχος. Γι’ αυτό και το γκρουπ στέκεται αρχικά μόνο του, πριν έρθουν οι μουσικοί της ορχήστρας: είναι η αρχική ιδέα, που πρέπει να αναπτυχθεί και να υλοποιηθεί, να γίνει πράξη.

Όμως παράλληλα, αναδεικνύονται και οι αντιθέσεις:

Από τη μια, η δομημένη ιεραρχικά ορχήστρα, οι μουσικοί εργάτες που εκτελούν υπάκουα το έργο, ακολουθώντας έναν μαέστρο. Και από την άλλη, οι μουσικοί της ροκ μπάντας, χωρίς κάποιον αρχηγό, τουλάχιστον τυπικά και τελετουργικά, να ξεχωρίζει. Συντονίζονται μεταξύ τους, χωρίς κάποιον εξωτερικό παράγοντα-διευθυντή, συνεργάζονται ισότιμα. Γι’ αυτό και στέκονται ξέχωρα, στον δικό τους χαβά.

Ο κόσμος της τέχνης είναι σε ένα υπερυψωμένο επίπεδο, σε σχέση με τον κόσμο της εργασίας. Ωστόσο υπάρχει επικοινωνία (οι μουσικοί είναι στραμμένοι προς το εργοτάξιο) και ανάμιξη μεταξύ τους. Συμβολίζεται ίσως έτσι το ότι η ένωση και η άρση των διαχωρισμών δεν μπορεί να γίνει αυτόματα και μηχανιστικά, από τη μια στιγμή στην άλλη. Αυτό ίσως θα γεννούσε και καρικατούρες ή τερατογενέσεις, άλλωστε. 

Πάντως το μήνυμα είναι δυνατό και συγκεκριμένο: ένωση των δύο κόσμων, όχι στεγανά, ιεραρχίες και διαχωρισμοί, ισότητα και αρμονική σχέση μεταξύ τους.

Αλλά και το ίδιο το μουσικό πείραμα των Deep Purple, το πάντρεμα της ροκ με την κλασική μουσική έχει ανάλογους συμβολισμούς και συνδηλώσεις.

Η τέχνη στην υπηρεσία της κοινωνίας και της εργασίας-εργατικής τάξης, και το αντίστροφο. Οι εργάτες συνεργάζονται και βοηθούν τους καλλιτέχνες και παράλληλα επικοινωνούν με το μουσικό δημιούργημα-έργο.  

Το γκρουπ στέκεται μόνο του, η κινησιολογία και η στάση τους, δεν δείχνει άμεση επικοινωνία με την ορχήστρα αλλά ανεξαρτησία: είναι η ιδέα, η έμπνευση που στέκεται μόνη της, ελεύθερη, και μετά γίνεται κείμενο (μουσικό), σχέδιο που αποβλέπει σε ένα αποτέλεσμα (σκοπό). Το έργο πρέπει να εκτελεστεί (επιτελεστεί), να έρθει σε πέρας. Το μουσικό έργο, η σύνθεση, είναι ένα, σταθερό και αναλλοίωτο, οι εκτελέσεις διαφορετικές και με ποικιλία ύφους. 

Μεγάλο συγκρότημα, μεγάλες ιδέες, μεγάλος συμβολισμός!  

Όλα αυτά, πολύ ωραία, αλλά με μια δεύτερη ματιά διαφαίνεται-αναδύεται μια πιο «σκληρή» και ρεαλιστική εικόνα. Τα παραπάνω, είναι μάλλον η εξιδανικευμένη εικόνα, το μήνυμα και η πρόθεση των μουσικών του ιστορικού ροκ συγκροτήματος. Πετυχαίνει ωστόσο το σκοπό του; Γίνεται η όσμωση μεταξύ εργατικής τάξης και καλλιτεχνικής δημιουργίας; Γίνεται, αλλά εν μέρει, χωρίς να ολοκληρώνεται, περιορισμένη. Το επίπεδο (ο «κόσμος») των καλλιτεχνών παραμένει υπερυψωμένος, σχετικά απόμακρος από τον χώρο εργασίας. Οι εργάτες έρχονται στον χώρο για να ετοιμάσουν τα καθίσματα της ορχήστρας χωρίς περισσότερη αλληλεπίδραση. Στο εργοτάξιο συνεχίζουν να δουλεύουν. Φαίνεται ότι δεν έχουν χρόνο να ασχοληθούν με την «υψηλή» τέχνη, ή έχουν άλλα γούστα και ενδιαφέροντα. Ο καταναγκασμός της εργασίας, οι υποχρεώσεις της ζωής, η ανάγκη για επιβίωση κάνουν πολύ δύσκολο το έργο για την πνευματική εξύψωση, την καλλιέργεια και μόρφωση της εργατικής τάξης. Ωστόσο, η προσπάθεια έγινε, η πρόθεση και το μήνυμα δημοσιοποιήθηκαν. Οι εργάτες άραγε θα ανταποκριθούν; Μπορούν, έστω και αν θέλουν; Πάντως, την πρωτοβουλία την πήραν οι μουσικοί, όχι οι εργαζόμενοι, και σε μια ταξική κοινωνία είναι δύσκολο να γίνει διαφορετικά.

Εν κατακλείδι, η κίνηση έγινε. Η πράξη εκτυλίχθηκε, έσπασε τη σιωπή. Η ριζοσπαστική ιδέα περιμένει εκεί έξω, ανεξάρτητη, ελεύθερη, για να εκκολαφθεί.

9/3/2013

Δημήτρης Φασόλης