Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΙΣΚΙΟΣ ΤΟΥ

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΙΣΚΙΟΣ ΤΟΥ
"Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΙΣΚΙΟΣ ΤΟΥ"
ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΠΕΡΒΑΣΗ ΤΟΥ ΕΞΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Mandela - Free Spirit

Mandela - Free Spirit

Κυριακή 25 Δεκεμβρίου 2011

Το ανθρωπολογικό διακύβευμα στην εποχή της παρακμής του εξουσιαστικού πολιτισμού*


Ο νέος τύπος ανθρώπου αναδύεται – και αναδεικνύεται – αναπόφευκτα από την παρακμή-κατάρρευση του μέχρι τώρα «υπαρκτού» πολιτισμικού μοντέλου και του αντίστοιχου ανθρωπολογικού τύπου: του καπιταλιστικού. Στον αστικό-εξουσιαστικό πολιτισμό το ανθρώπινο ον υποβιβάζεται σε εκμαυλισμένο ανδράποδο, σε ένα εγώ απομονωμένο, χωρίς συνείδηση, πέρα από την ικανοποίηση του  ιδιωτικού του συμφέροντος. Στη σύγχρονη ταξική κοινωνία ο άνθρωπος καταντάει ένα γρανάζι για την καλύτερη λειτουργία της καπιταλιστικής οικονομίας και την αναπαραγωγή του ιεραρχικού πολιτισμού. Ο νέος ανθρωπολογικός τύπος δεν μπορεί παρά να είναι ριζικά διαφορετικός, αναγκαστικά πρωτόγνωρος για τα μέχρι τώρα μέτρα και αξίες του παραδεδομένου πολιτισμού.
Κι αυτό, όχι γιατί ο άνθρωπος ως είδος δεν μπορεί να φτάσει σε χαμηλότατα επίπεδα παρακμής και δυσλειτουργικότητας, στη σχέση με τους ομοίους του και με τη φύση. Σε μια κατάσταση όπου θα εκλείπει σχεδόν η έλλογη και η κοινωνική-αλληλέγγυα φύση του. Αλλά γιατί από ένα όριο και κάτω θα αυτοκαταστραφεί. Και υπό αυτήν την έννοια, είναι επίκαιρη η ρήση που παραθέτει στο έργο του Θλιβεροί Τροπικοί, ο σπουδαίος κοινωνικός ανθρωπολόγος Κλοντ Λέβι-Στρως: «Ο κόσμος άρχισε χωρίς τον άνθρωπο και θα τελειώσει χωρίς αυτόν»[1]. Οποιαδήποτε άλλη κατάσταση που συνιστά παραλλαγή του υπάρχοντος ανθρωπολογικού μοντέλου είναι συνεπώς καταδικασμένη να κατρακυλήσει μαζί με το καταρρέον ταξικό-ιεραρχικό σύστημα.
Όμως, επειδή ο άνθρωπος είναι φύση οργανωμένη σε ένα πολυσύνθετο επίπεδο της ύλης, αυτό της έλλογης συνείδησης και του γνωστικού οργάνου του νου-εγκεφάλου, θα πρέπει, αναγκαστικά, να υπάρχουν μηχανισμοί αντίδρασης και αυτορρύθμισης του συστήματός του. Και οι μηχανισμοί αυτοί σε μια κατάσταση κρίσης και παρακμής θα πρέπει, αναγκαστικά, να ενεργοποιηθούν. Οπότε, είναι πιθανό να υπάρξει κάποια μεταλλαγή-μετεξέλιξη στο ανθρώπινο βιολογικό (φυσικό) και κοινωνικό σύστημα. Αυτό σημαίνει ότι θα προκύψει ένα νέο είδος ή τύπος ανθρώπου, με μια δομικά νέα συνείδηση, σκέψη, ψυχολογία, νοοτροπία, στάση και συμπεριφορά. Μια τέτοια ριζική αναδιάταξη θα επιφέρει και ανάλογης σημασίας και υφής αλλαγές στην κοινωνική διάσταση του ανθρώπου, στη σχέση του με τους συνανθρώπους του, τη φύση και το περιβάλλον. 
Η παραπάνω συλλογιστική προκύπτει από τη διαλεκτική λογική του Hegel, σύμφωνα με την οποία κάθε πράγμα εμπεριέχει εγγενώς, «αφ’ εαυτού», την άρνησή του [το Α = -Α (μη Α) και Α, ως εσωτερική δομή του), και η εσωτερική αυτή αντίφασή του είναι η κινητήρια δύναμη στη διαδικασία εξέλιξής του. Συνεπώς αν ο άνθρωπος (στη δυτική εκδοχή του) εκδηλώνεται μέχρι σήμερα μέσα από το αρνητικό του στοιχείο, το κατακερματισμένο εγωιστικό άτομο – άρα ως μη-άνθρωπος, αφού μόνο στην ουκουμενικότητά του μπορεί να ιδωθεί ως τέτοιος – εφόσον αυτή η αρνητική φάση θα έχει εκτυλιχθεί πλήρως, θα πυροδοτηθεί η νέα, θετική πλέον, φάση στη διαδικασία εξέλιξής του. Θα αναδυθεί, δηλαδή, λογικά ο (νέος) οικουμενικός άνθρωπος ως άρνηση της μη- ανθρωπινότητάς του και άρα ως κατάφαση στην αλήθεια του ως (πραγματικού) ανθρώπου.
Ωστόσο, μέσα από ποιες διαδικασίες, φυσικο-κοινωνικές – στο βαθμό που φύση και κοινωνία συνιστούν μια οργανική-λειτουργική ενότητα – θα αναδυθεί ο νέος τύπος ανθρώπου και κοινωνίας (άρα και ιστορίας); τι δομικές αλλαγές, ανακατατάξεις, στο γήινο γεωφυσικό περιβάλλον ή άλλου είδους συνέπειες θα φέρουν οι εν λόγω διαδικασίες; Αυτό είναι δύσκολα προβλέψιμο και κατανοητό. Και αυτό γιατί όταν ένα ολόκληρο σύστημα (το οικονομικό και πολιτισμικό, του συγκεκριμένου τύπου ανθρώπου-κοινωνίας) καταρρέει, δημιουργώντας δομικές ανισορροπίες και καταστροφές στο φυσικό αλλά και ευρύτερα στο γήινο (γεω-φυσικό, ατμοσφαιρικό, ενεργειακό, οικο-βιολογικό) σύστημα, τότε οι αντίρροπες δυνάμεις και διαδικασίες που θα εμφανιστούν δεν ξέρουμε ακριβώς ποια στοιχεία θα αφήσουν και ποια θα καταστρέψουν, ώστε να επιτευχθεί η αναδόμηση-μεταλλαγή του συστήματος. 
Λογικά, αφού μιλάμε για την ανάδυση του οικουμενικού ανθρώπου, πρόκειται για μια ανθρώπινη υπόσταση πέραν του υπο-κειμένου, αυτού δηλαδή που υπόκειται σε καταναγκασμούς και ψεύτικες συμβάσεις. Προκύπτει λοιπόν το αυτόνομο άτομο, το ολοκληρωμένο και αύταρκες-ανεξάρτητο πρόσωπο. Το οποίο είναι όμως ταυτόχρονα συνειδητά συνδεδεμένο και νοηματοδοτημένο από όλο το πλάτος του «άλλου», εν τέλει του κοινωνικού. Φορέας εναργούς κοινωνικής συνείδησης, η οποία στρέφεται στον άλλο, σε αυτόν που είναι κατά κανόνα αόρατος, άφαντος από την αντίληψη του σημερινού ανθρωπάκου, του ιδιώτη (ηλίθιου) καταναλωτή. Ένα άτομο, συνεπώς, που ταυτίζεται οντολογικά με τον «άλλο», που τελικά είναι ο «εαυτός» του.
Αυτό όμως συνεπάγεται μια αναγκαία προϋπόθεση: το άτομο ως έννοια έχει μια ευρύτητα, μια καθολικότητα, διότι έχει ένα μόνο χαρακτηριστικό γνώρισμα, την κοινωνία (κοινωνικότητα). Συνεπάγεται δηλαδή ότι είναι μια κοινωνική κατηγορία. Αυτό εξάλλου μας λέει η λογική και η φιλοσοφία: ότι δηλαδή το «άτομο» είναι μια πλατιά και αφαιρετική (γενική) έννοια, μια αναλυτική (κοινωνιολογική) κατηγορία. Άρα, το άτομο δεν μπορεί να ιδωθεί ξέχωρα από την κοινωνία, η οποία είναι επίσης μια αναλυτική κατηγορία, μια πλατιά (αφαιρετική) έννοια. Ίσως αυτό φαίνεται δύσκολα εξηγήσιμο. Οι καιροί και οι συγκυρία, όμως, ευνοούν για να γίνει κάτι τέτοιο κατανοητό…
  • Το παρόν κείμενο βασίστηκε σε σκέψεις που προέκυψαν από διαβάσματα και μαθήματα από τον Νώντα Κούκα πάνω στον Hegel.
Παραπομπές
Georg W. F. Hegel 1991. Η Επιστήμη της Λογικής. Αθήνα-Γιάννινα: Εκδόσεις Δωδώνη.
Claude Levi-Strauss 1979. Θλιβεροί Τροπικοί. Αθήνα: Εκδόσεις Ι. Χατζηνικολή.

25/12/2011
Δημήτρης Φασόλης


[1] Στο σημείο αυτό είναι χρήσιμο να σταθούμε σε ορισμένα, πολιτικο-φιλοσοφικού χαρακτήρα, σημεία της σκέψης του Λέβι-Στρως: Σε μια συνέντευξή του στη Monde (2005) είχε δηλώσει: «[…]Παρατηρώ τις καταστροφές που γίνονται… Την τρομακτική εξαφάνιση ζωντανών ειδών, είτε είναι ζώα είτε φυτά – αλλά και το ίδιο το γεγονός ότι το ανθρώπινο είδος ζει σ’ ένα καθεστώς εσωτερικής δηλητηρίασης. Σκέφτομαι το παρόν και τον κόσμο στον οποίο τελειώνω τις μέρες μου. Και δεν τον αγαπώ αυτόν τον κόσμο […] Είναι αδύνατον για έναν εθνολόγο να αγνοήσει τη συστηματική και τερατώδη καταστροφή που έχουμε προκαλέσει οι Δυτικοί, εδώ και αιώνες, σε πολιτισμούς διαφορετικούς από τον δικό μας. Δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε αυτή την καταστροφή ανθρώπινων κοινωνιών από την καταστροφή που θύματά της είναι σήμερα ζωικά και φυτικά είδη, και όλα αυτά στο όνομα ενός ουμανισμού που τοποθέτησε τον άνθρωπο στη θέση του βασιλιά και αφέντη του κόσμου. Ο ορισμός που έδωσε στον άνθρωπο ο κλασικός ουμανισμός είναι πολύ στενός, τον παρουσιάζει μόνο ως σκεπτόμενο ον αντί να τον θεωρήσει ένα ζωντανό πλάσμα, και το αποτέλεσμα είναι ότι το σύνορο που τοποθετήσαμε ανάμεσα στην ανθρωπότητα και την υπόλοιπη δημιουργία να βρίσκεται πολύ κοντά στον άνθρωπο, ο οποίος έτσι γίνεται ευάλωτος στην καταστροφή». Επίσης ο Λέβι-Στρως άσκησε έντονη πολεμική στο ρατσισμό-φασισμό, λέγοντας ότι ο δρόμος που έχει πάρει σήμερα η ανθρωπότητα είναι γεμάτος τεράστιες εντάσεις και μισαλλοδοξία, ώστε «μπορούμε να στηρίξουμε τις ελπίδες μας μόνο σε μια αλλαγή της πορείας της ιστορίας, η οποία είναι ακόμα πιο δύσκολη από την εξασφάλιση μιας προόδου στην πορεία των ιδεών».


Δευτέρα 12 Δεκεμβρίου 2011

Ο απρόσωπος καπιταλισμός ως ενεργειακό σύστημα και ο ρόλος του φαντασιακού του (3ο μέρος*)


Ωστόσο, η εν λόγω διεύρυνση του φαντασιακού, πέρα από τον έλεγχο-χειραγώγησή του από την καπιταλιστική ιδεολογία, έχει και θετικά χαρακτηριστικά και λειτουργίες. Η ίδια η διεύρυνση του φαντασιακού ανοίγει προοπτικές και δυνατότητες-ευκαιρίες για υπέρβαση του χυδαίου υλιστικού χαρακτήρα του καπιταλιστικού τρόπου ζωής και αντίληψης της πραγματικότητας. Διότι συμβάλλει στην κατεύθυνση μιας βαθύτερης και ουσιαστικότερης πνευματικοποίησης του ανθρώπου και του τρόπου με τον οποίο προσλαμβάνει την πραγματικότητα. Ο παράγοντας αυτός, υπό προϋποθέσεις – όπως η όξυνση της ατομικής και συλλογικής συνείδησης –, μπορεί να οδηγήσει σε μια ριζοσπαστική και ανατρεπτική στάση.
Ο απρόσωπος καπιταλισμός και η σχέση του με το φαντασιακό είναι μια δομική σχέση-στοιχείο και έχει να κάνει με την ίδια την ουσία του. Ιστορικά, η ανάδυση του αστικού καθεστώτος συνδέθηκε ως αίτιο-αιτιατό – αν και επίσης με αντίστροφη κατεύθυνση – με την αναβάθμιση-ανέλιξη του φαντασιακού κατά τον ύστερο μεσαίωνα.  
Η τεράστια ενεργειακή δυναμική του καπιταλισμού, τόσο μέσα από την οικονομική-παραγωγική-τεχνολογική όσο και μέσα από την κοινωνική-θεσμική μεγαμηχανή του, αντανακλάται στο ανθρώπινο νοητικό εργαλείο και οπωσδήποτε στο φαντασιακό του. Το οποίο εξελίσσεται, διευρύνεται και ανανεώνεται συνεχώς, μαζί με την αστική ιδεολογία.
Αυτό έχει ως συνέπεια την επαναστατική και διαρκή μετάλλαξη του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος. Και άρα την μεγάλη ανθεκτικότητα-ευελιξία του σε ριζικές αλλαγές, καταστροφικές δυνάμεις και συγκρούσεις, σε κρίσεις και ανατροπές. Καταφέρνει με άλλα λόγια και ενσωματώνει-αφομοιώνει κάθε καινοτομία, ρηξικέλευθη αλλαγή, αμφισβήτηση, ριζοσπαστική κριτική ή κίνημα εναντίον του και τις μετατρέπει σε εσωτερική δύναμη που τον τροφοδοτεί, τον ενδυναμώνει και τον ανανεώνει συνεχώς.
Και όλα αυτά, δεν χρειάζεται να γίνονται συνειδητά – και ίσως αυτό ισχύει κατά κανόνα. Δηλαδή, είναι δυνατό οι πολιτικοί να νομίζουν ότι εργάζονται για το καλό της ανθρωπότητας και την πρόοδο-ευημερία, το ίδιο και οι αστοί κάτοχοι των μέσων παραγωγής ή οι διάφοροι καινοτόμοι μάνατζερ, εφευρέτες, τεχνοκράτες και σχεδιαστές παραγωγής ή «χρήσιμων» προϊόντων που «κάνουν τη ζωή μας πιο εύκολη». Από την άλλη μεριά, οι αγωνιστές και οι επαναστάτες να φαντάζονται και να ελπίζουν ότι με τις πράξεις τους θα ανατρέψουν το αστικό σύστημα ή θα του καταφέρουν σοβαρά πλήγματα, κερδίζοντας έτσι «πολύτιμο έδαφος». Αγνοούν όμως ότι το ζήτημα δεν είναι τόσο εδαφικό-τοπικό όσο ιδεολογικό-πνευματικό όπως επίσης και ζήτημα χρόνου. 
Ενώ, η μεγάλη μάζα των ανθρώπων, ο λαός, οι συντριπτική δηλαδή πλειονότητα των πολιτών του κράτους, αναπαράγει την ψευδαίσθηση της ευμάρειας, της αέναης εξέλιξης και προόδου, προσδοκώντας καλύτερες μέρες. Ωσάν να επρόκειτο για εγγενή στοιχεία του αστικού συστήματος, τα κατεξοχήν χαρακτηριστικά γνωρίσματά του. Παραδομένοι, τελικά, στη μεγάλη ιδεολογική φενάκη για το «Τέλος της Ιστορίας» με την τελική επικράτηση του παγκόσμιου-οικουμενικού καπιταλισμού.  
Η αστική εξουσία-κυριαρχία-επιβολή λειτουργεί έτσι σαν ένας αυτόματος μηχανισμός, σαν αυτόματος πιλότος. Αν απαξιωθεί ή ανατραπεί ένα διοικητικό κέντρο, θεσμός ή πρόσωπο, αυτομάτως ανανεώνεται με ένα νέο, πιο εύρωστο, δυναμικό και ευέλικτο από το προηγούμενο, γιατί ακριβώς έχει ενσωματώσει συσσωρευμένη εμπειρία και γνώση-πληροφορία, εμπεριέχοντας όλες τις προηγούμενες αντιφάσεις και συγκρούσεις που κατέστρεψαν τον προκάτοχό του και γέννησαν το ίδιο. Και φυσικά, διαθέτοντας νέα αποθέματα ενέργειας. Αυτό έχει ως επενέργεια να μειώνεται η αταξία (βλέπε εντροπία) του συστήματος με την παροχή νέων ποσοτήτων ενέργειας και κατά συνέπεια συνεχίζεται ο κύκλος της επιβολής-καταπίεσης και αποτελεσματικού ελέγχου. 
Ο ίδιος ο καπιταλισμός, λοιπόν, είναι μια επαναστατική συνθήκη-διαδικασία, γι’ αυτό χρειάζεται κάτι ασύλληπτα επαναστατικό για να παραμεριστεί και να δώσει τη θέση του στην ιστορία σε αυτό που θα προκύψει από μια τέτοια πρωτόγνωρη επαναστατική διαδικασία.
Εδώ δεν υπάρχουν έτοιμες λύσεις και συνταγές. Αυτό που έχει σημασία είναι να κατανοηθεί η φύση του καπιταλισμού και οι σοβαρές δυσκολίες-προσκόμματα που συναντάει ο άνθρωπος στην τάση του και στην προσπάθειά του να τον υπερβεί και να δημιουργήσει την αταξική-κομμουνιστική κοινωνία. Όπως το γεγονός ότι, σε αυτήν την προσπάθεια, απαραίτητος σύμμαχος είναι η επιστήμη και η γνώση που στοχεύουν σε αυτήν την κατεύθυνση-προοπτική. Εξάλλου αυτή είναι και η ουσία της μόνης γνήσιας γνώσης και επιστήμης: αυτή που έχει ως γνώμονα και ως βασική πληροφορία την αέναη αναβάθμιση-πνευματικοποίηση και εξύψωση του ανθρώπου. Σε ανώτερες σφαίρες πολιτισμού, οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης. Διαδικασία και προοπτική που δεν σταματάει ποτέ, όσο θα υπάρχει ο άνθρωπος.
12/12/2011
Δημήτρης Φασόλης
* Το παρόν κείμενο είναι συνέχεια των παρακάτω κειμένων:




Τετάρτη 7 Δεκεμβρίου 2011

Ο απρόσωπος καπιταλισμός: περαιτέρω σκέψεις…


Ο απρόσωπος καπιταλισμός είναι κάτι περισσότερο και ευρύτερο από τους θεσμούς, τα πρόσωπα και τις εξουσιαστικές-ιεραρχικές σχέσεις που συγκροτούν την κοινωνία. Είναι μια Ιδέα που αγκαλιάζει την ανθρώπινη σκέψη και την ίδια την ανθρώπινη ύπαρξη ή φύση, σχετίζεται με την ουσία του ανθρώπινου, ως οντολογικής κατηγορίας. Είναι μια γενική και αφηρημένη έννοια, η οποία δηλώνει έναν τύπο ανθρώπου, ένα κοινωνικό μοντέλο και έναν τρόπο σκέψης και δράσης-ζωής που καθορίζεται από την ιδιωτία, τον ανταγωνισμό, την επιβολή και τον εξοβελισμό της αλληλεγγύης από τις ανθρώπινες (διαπροσωπικές και κοινωνικές) σχέσεις. Η ιδιαιτερότητα του καπιταλισμού έγκειται ότι έχει εισβάλει δυναμικά και κυριαρχήσει στο φαντασιακό του ανθρώπου, στον ιδιωτικό χώρο. Μέσα από την σύγχρονη τεχνολογία που ελέγχει, την εικόνα και την ψηφιοποιημένη πληροφορία, οι οποίες διαδίδονται ταχύτητα μέσω του διαδικτύου, διευρύνει σημαντικά το φαντασιακό, αλλά παράλληλα το ελέγχει και το διαμορφώνει σύμφωνα με τις καπιταλιστικές αξίες και συμφέροντα.
Ο ιδιωτικός χώρος και το φαντασιακό λειτουργούν για να συνδέσουν το υποκείμενο με την κοινωνία και τον κόσμο, να ερμηνεύσουν, να εξηγήσουν και τελικά να νοηματοδοτήσουν τη ζωή του ανθρώπου. Χωρίς αυτήν την ιδιότητα-λειτουργία, ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε να κατανοήσει τον εαυτό του, τη σχέση του με τους συνανθρώπους του, τα κοινωνικά και ιστορικά φαινόμενα και γεγονότα, δεν θα μπορούσε πιθανά ούτε να επιβιώσει. Επομένως το γεγονός ότι η αστική εξουσία και επιστήμη ελέγχει και καθορίζει τη φαντασιακή σφαίρα του ανθρώπου, καθιστά τον καπιταλισμό πολύ ισχυρό και συνάμα (ως αίτιο για την ισχύ του) ακαταμάχητα (υπέρμετρα) ελκυστικό για τα υποκείμενα.
Η νόηση-σκέψη του σύγχρονου ανθρώπου είναι αποικισμένη από τον καπιταλισμό ως ιδέα, από την αστική ιδεολογία. Όσο κυριαρχεί αυτή η ιδέα, του μεγάλου ιδιώτη, του αχόρταγου Εγώ, του ατομιστή, του κυνηγού της επιτυχίας και του εκμεταλλευτή μικρών και μεγάλων ευκαιριών, του πρώτου τυχόντα αδύναμου ή πολύ περισσότερων ψυχών, ο καπιταλισμός θα ζει και θα βασιλεύει, θα ανανεώνεται συνεχώς ανεξάρτητα από κρίσεις, πρόσωπα και επιμέρους θεσμούς που αλλάζουν ή εξαφανίζονται και νέοι παίρνουν τη θέση τους. Έτσι, οι εργαζόμενοι, οι αγωνιστές οι επαναστάτες κάθε απόχρωσης, στο πίσω μέρος του κεφαλιού τους έχουν ως πρότυπο το καπιταλιστικό μοντέλο, όραμα και πρόταγμα ζωής, ως αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού τους. Ασυνείδητα, κατά βάθος, δεν θέλουν να ανατρέψουν το αστικό καθεστώς, γιατί νοηματοδοτούνται και επιβεβαιώνονται υπαρξιακά μέσα από αυτό. Οι δε τελευταίοι δεν θα ήταν ακραίο να ειπωθεί ότι βολεύονται με την ύπαρξη και διαιώνισή του, γιατί έχουν ανάγκη τον ρόλο τους, ο οποίος ετεροκαθορίζεται από το καπιταλιστικό σύστημα.
Η ικανότητα του καπιταλισμού να αλλάζει και να μεταμορφώνεται-ανανεώνεται έχει να κάνει επίσης με τις τεράστιες δυνατότητες που διαθέτει για παραγωγή ενέργειας. Η ενέργεια αυτή, ως αντανάκλαση, δηλαδή ως κίνηση και ως αέναη κινητικότητα, περνάει στις ανθρώπινες σχέσεις, στον τρόπο ζωής, αλλά και στην σκέψη και δράση των ατόμων.
5/12/2011
Δημήτρης Φασόλης
Το παραπάνω κείμενο είναι συνέχεια του κειμένου «Οι απεργίες, οι αγώνες και ο απρόσωπος καπιταλισμός» :

Παρασκευή 2 Δεκεμβρίου 2011

Οι απεργίες, οι αγώνες και ο απρόσωπος καπιταλισμός

Τα τελευταία χρόνια, πολλαπλασιάζονται οι απεργιακοί αγώνες και οι διαφόρων ειδών κινητοποιήσεις από εργαζόμενους και άλλες κοινωνικές κατηγορίες. Ιδιαίτερα στην παρούσα συγκυρία οικονομικής κρίσης και ισχνών αγελάδων για τα πλατιά κοινωνικά στρώματα, οι απεργίες και οι κοινωνικοί αγώνες πολλαπλασιάζονται. Μάλιστα παρατηρείται και μια ποιοτική μετάλλαξή τους, σε σχέση με τα μέχρι τώρα καθιερωμένα πρότυπα: γίνονται πιο δυναμικοί, επίμονοι και μακροχρόνιοι, ενώ παράλληλα μαζικοποιούνται σε πρωτόγνωρο για τα δεδομένα βαθμό. Από την άλλη μεριά όμως, παρουσιάζεται και το εξής παράδοξο: ενώ οι αγώνες πληθαίνουν και εντείνονται, τα αποτελέσματά τους είναι ελάχιστα και ως επί το πλείστον ανύπαρκτα.
Τι είναι αυτό που καθιστά τους κοινωνικούς αγώνες και τις απεργίες αναποτελεσματικούς και συχνά – αν όχι ανταγωνιστικούς – αυτιστικούς ως προς τα αιτήματα, τις ανάγκες και τα καθημερινά προβλήματα άλλων κοινωνικών κατηγοριών; Μάλιστα, το φαινόμενο αυτό είναι παγκόσμιο: όπως παραδέχεται ο πρόεδρος του μεγαλύτερου βρετανικού συνδικάτου εργαζομένων και ενός από τα μεγαλύτερα του κόσμου, «οι ανά τον κόσμο απεργίες και οι εργατικοί αγώνες της τελευταίας περιόδου, παρά τη μαχητικότητα και τη μαζικότητά τους, δεν έχουν ουσιαστικά αποτελεσματικότητα στην επίτευξη των στόχων τους». Οι κυβερνήσεις φαίνεται να έχουν κλείσει τα αφτιά τους στις διεκδικήσεις και τα αιτήματα των αργαζόμενων, αδιαφορούν για τις κινητοποιήσεις και περιμένουν απλά να ξεφουσκώσουν.
Μια ικανοποιητική απάντηση στο ερώτημα αφορά στην ίδια την ουσία και τη λειτουργία του σύγχρονου αναπτυγμένου καπιταλισμού: την απρόσωπη και πολυσύνθετη φύση του καπιταλιστικού συστήματος κοινωνικής οργάνωσης και εξουσίας. Ο απρόσωπος και αφηρημένους χαρακτήρας του τον καθιστά ικανό να αντέχει σθεναρά στις πιέσεις και τους αγώνες των πληττόμενων στρωμάτων της κοινωνίας. Πραγματικά, υπερβαίνει τους θεσμούς, τα πρόσωπα, τις διοικητικές διαδικασίες, γραφειοκρατίες και μηχανισμούς. Το «κέντρο» του είναι διάχυτο και πολυτοπικό, αποεδαφοποιημένο, όπως η σύγχρονη τεχνολογία του: η ψηφιοποιημένη πληροφορία και το διαδίκτυο.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να γίνεται ευέλικτος και διαρκώς μεταλλασσόμενος. Η φύση του αυτή αποτυπώνεται και στις κυβερνητικές μεταλλάξεις και αλλαγές που συμβαίνουν σε πολλές χώρες του κόσμου: «κενό» εξουσίας και ρευστές πολιτικές συμμαχίες, κυβερνήσεις τεχνοκρατών (Ιταλία) και μικτές (Ελλάδα). Το λεγόμενο «κενό εξουσίας», οι κρίσεις και οι αναταράξεις στο πολιτικό σκηνικό, οι ανατροπές κυβερνήσεων και η εναλλαγή διοικητικού και πολιτικού προσωπικού, σε τελευταία ανάλυση ανανεώνουν την αστική εξουσία, αφού αυξάνουν την κυβερνητική ισχύ και τη δυνατότητα διαχείρισης των κρίσεων και των κοινωνικών αντιθέσεων.
Επομένως, οι απεργιακοί και οι άλλοι κοινωνικοί αγώνες – πέραν του ότι είναι συχνά συντεχνιακοί – αναπαράγουν την ιεραρχία στους εργαζόμενους. Αποτελούν ανακλαστικές κινήσεις άμυνας απέναντι στην απώλεια κεκτημένων ή/και προνομίων και είναι καταδικασμένοι να αποτυγχάνουν. Και αυτό διότι δεν χτυπούν τον καπιταλισμό στη ρίζα του. Για να επιτευχθεί ένα καίριο πλήγμα στο αστικό σύστημα, θα πρέπει να συνειδητοποιηθεί και να χτυπηθεί αυτός ο απρόσωπος και αφηρημένος χαρακτήρας του.    
Ένας ακόμη τρόπος για τον χειρισμό των κοινωνικών αντιθέσεων από τις αστικές κυβερνήσεις είναι μεν κλασικός, αλλά παρουσιάζεται με συνεχώς νέες μορφές και επικοινωνιακά τεχνάσματα. Έγκειται στη διάσπαση της κοινωνικής βάσης και της εργατικής τάξης σε ανταγωνιστικά και αντιμαχόμενα κομμάτια ( το γνωστό «διαίρει και βασίλευε»): ιδιωτικά εργαζόμενοι ενάντια στους δημόσιους, ο ένας κλάδος ή κοινωνική ομάδα ενάντια σε όλες τις άλλες, οι ψευτοπρονομιούχοι (ίσα-ίσα ώστε να μην συνειδητοποιούν τη σκλαβιά τους) με μια δουλειά και έναν πενιχρό μισθό ενάντια στους άνεργους, τους υποαπασχολούμενους, τους άστεγους (η εναντίωση αυτή μπορεί επίσης να σημαίνει αδιαφορία και ωχαδερφισμό). 
Οι δύο αυτές όψεις, η απρόσωπη φύση του καπιταλιστικού συστήματος και το «διαίρει και βασίλευε», θα πρέπει να μελετηθούν συστηματικά περαιτέρω.
Δημήτρης Φασόλης
28/11/2011