Από την κλειστότητα της μονοχρωμίας, στην ανοικτότητα της πολυχρωμίας

Οι άνθρωποι πάντα είχαν την ανάγκη να ανήκουν σε μια ομάδα, πρωταρχικά για να κατορθώσουν να επιβιώσουν σε ένα αντίξοο για την ανθρώπινη φυσιολογία και βιολογικό εξοπλισμό περιβάλλον. Ίσως τότε, σε αυτήν τη χαμένη στο χρόνο και στη μνήμη εποχή, να παραμέριζαν τις μεταξύ τους διαφορές, καθότι ως μέλη μιας ομάδας έπρεπε να κάνουν παραχωρήσεις και να συνυπάρξουν για να διαιωνιστούν ως είδος. Δεν έδιναν λοιπόν ιδιαίτερη σημασία στη διαφορετικότητα αλλά στην ομοιότητα, όχι σε αυτά που τους χώριζαν αλλά σε αυτά που τους ένωναν. Σε κάποια δεύτερη φάση της πορείας τους στη γη, θα πρέπει να έκαναν σταδιακά το διαχωρισμό ανάμεσα στην ομάδα τους και σε ανθρώπους άλλων ομάδων, που ίσως συνιστούσαν, έστω δυνητικά, απειλή για την ασφάλεια και την επιβίωσή τους.

Με τον καιρό, και καθώς αυξανόταν η πολυπλοκότητα και η ταξική διάρθρωση των κοινωνιών, αυτή η αίσθηση της ταυτότητας (του «εμείς») κυριάρχησε στην αντίληψη και νοοτροπία των ανθρώπων, σε αντιδιαστολή με την ετερότητα-διαφορετικότητα (οι «άλλοι»). Μόνο που η ταυτότητα και η διαφορετικότητα έπαιρναν απλά διαφορετικό περιεχόμενο, ανάλογα με την εποχή και τον πολιτισμό (κοινωνία). Σήμερα, παρά την εξέλιξη της επιστήμης και την αλματώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας, παρά την παγκόσμια διασύνδεση των ανθρώπων και την κατοχύρωση ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, το φάντασμα της μισαλλοδοξίας, του φόβου και της απόρριψης απέναντι στη διαφορετικότητα, ζει και βασιλεύει.

Η εξατομίκευση και ο αγώνας για κέρδος και ατομική-εγωιστική ευμάρεια-ασφάλεια-επιβίωση, δεν αφήνουν τους ανθρώπους να σκεφτούν πιο ανοικτά και πολυδιάστατα. Φοβούνται και δεν καταλαβαίνουν το διαφορετικό ως πλούτο της ύπαρξης και της ανθρώπινης κατάστασης-δράσης-δημιουργίας αλλά και οντολογίας-ουσίας. Ξεχνούν ή δεν ξέρουν, και πάντως αδιαφορούν για το γεγονός ότι όλοι οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως εμφάνισης, πίστης, συμπεριφοράς, κουλτούρας και νοοτροπίας έχουν μια κοινή αφετηρία και μια κοινή ουσία. Προέρχονται από μια ανώτερη οντολογικά διάσταση, όπως και να την ερμηνεύει κανείς αυτή: τυχαιότητα της φύσης, ανώτερη πηγή-δύναμη δημιουργίας, ανώτερη πληροφορία, θεό, εξέλιξη των ειδών. Άρα, το κοινό θεμέλιο που μας ενώνει είναι υπέρτερο των επουσιωδών και επιμέρους στοιχείων που μας διαφοροποιούν. Η διαφορά εξάλλου είναι εμπλουτισμός, συμπλήρωμα και ενδυνάμωση ενός (οικο)συστήματος και δεν αποτελεί πρόβλημα, μίασμα ή έκπτωση και φτώχεμα της ανθρώπινης «φύσης». Η διαφοροποίηση σημαίνει περισσότερες εν δυνάμει πτυχές, εναλλακτικές λύσεις και προοπτικές σε προβλήματα και καταστάσεις κρίσης που δημιουργούνται. Η «φύση» λειτουργεί μέσα από τη διαφοροποίηση για να επιβιώνει, την προωθεί μάλιστα και την «επιδιώκει».

Όλοι οι άνθρωποι εξάλλου ρέουμε και προερχόμαστε από το ίδιο ποτάμι-πηγή ύπαρξης, δηλαδή συμπορευόμαστε μαζί με όλους τους άλλους ζωντανούς οργανισμούς, ζώα και φυτά. Ουσιαστικά και στο βάθος-βάθος δεν διαφέρουμε, έχουμε κοινή μοίρα, πορεία και αφετηρία. Όταν στρεφόμαστε κατά του άλλου, του διπλανού που θεωρούμε διαφορετικού ή κατά ενός άλλου είδους, ουσιαστικά στεφόμαστε κατά του ίδιου του εαυτού μας, γινόμαστε αυτοκαταστροφικοί. Εμείς οι ίδιοι, ως άτομα, ως πρόσωπα ή εγώ, έχουμε ανάγκη τον άλλο. Δεν θα είχαμε συναίσθηση του εαυτού μας και της ατομικότητάς μας χωρίς τους άλλους, τους διαφορετικούς. Εξαρτόμαστε από αυτούς, για να έχουμε αυτοεπίγνωση, μέσα από τη σύγκριση με τους άλλους κατανοούμε και σχηματίζουμε την αυτοεικόνα μας, ξέρουμε ποιοι είμαστε.

Γιατί έτσι λειτουργεί έως τώρα η συνείδηση, μέσα από τη σύγκριση και την αντίθεση. Ίσως σε ένα ανώτερο εξελικτικό στάδιο να μην το έχουμε ανάγκη αυτό και να περάσουμε σε μια πολυδιάστατη, πολύμορφή και ανοικτή, παγκόσμια, συνείδηση. Που να λειτουργεί στη βάση της αρμονίας-συμμετρίας και της συμπληρωματικότητας-ενότητας.

Έχουμε λοιπόν ζωτική ανάγκη τον άλλο. Μέσα όμως στη ματαιοδοξία μας, το άγχος για επιβίωση και εξουσία, το ξεχνάμε αυτό και γινόμαστε κακοί με τον συνάνθρωπο. Πόσο μέλλον όμως μας απομένει αν συνεχίσουμε έτσι; Δυσοίωνες οι προβλέψεις, προφανώς και ευλόγως.

Γιατί να μην δούμε τη διαφορετικότητα-ετερότητα ως μια άλλη εκδοχή και συμπλήρωμα-βελτίωση-εξέλιξη της πραγματικότητας, ως εναλλακτική λύση της πολύπλοκης ανθρώπινης «εξίσωσης», ως δυνατότητα αναβάθμισης της ανθρώπινης κατάστασης; Να μάθουμε και να πάρουμε πράγματα από αυτήν; Γιατί να μην τη δούμε ως το ξεδίπλωμα της ανθρώπινης «φύσης»-κατάστασης, το άνοιγμα και το πλάτεμά της, που αναγκαία πρέπει να ξεδιπλωθούν, να υλοποιηθούν, για να περάσουμε στο επόμενο στάδιο, στην «αντιστροφή» του βέλους του χρόνου, ώστε αναπόφευκτα και αναγκαία να αναδιπλωθεί η ανθρωπινότητα και η ίδια η πραγματικότητα και να επανασυμπιεστεί στην αρχική της κατάσταση-θέση-σημείο αλλά αναβαθμισμένη; Και έτσι να προκύψει λογικά και αβίαστα η πραγματική σύνθεση και ενότητα των πραγμάτων;

Αν δεχθούμε ότι η συνείδηση του παρατηρητή (το εγώ, το άτομο) είναι αναπόσπαστο κομμάτι, επηρεάζεται αλλά ταυτόχρονα συνδιαμορφώνει και επηρεάζει την πραγματικότητα (ο άλλος, η διαφορετικότητα), τότε αν στρεφόμαστε κατά του άλλου στρεφόμαστε ουσιαστικά κατά του εαυτού μας, εναντίον τελικά της ίδιας της ύπαρξης και της παρουσίας μας-ουσίας μας, υποσκάπτουμε τα θεμέλια της θέσης μας στον κόσμο και ίσως και τον ίδιο τον Κόσμο.

Έτσι ο μετανάστης μπορεί να ιδωθεί ως πλούτος της ζωής μας, ως ευκαιρία για άνοιγμα των διανοητικών και αισθητικών οριζουσών, ως γνώση και αυτογνωσία, ως συνεισφορά στη δημιουργία και τον πολιτισμό και τη ζωή μιας κοινωνίας. Αν τον αντιμετωπίσεις καχύποπτα και εχθρικά, αν τον περιθωριοποιήσεις είναι λογικό να αντιδράσει ανάλογα.

Αυτός με την «αποκλίνουσα» συμπεριφορά μας δείχνει μια άλλη όψη της πραγματικότητας, μια άλλη πλευρά του εαυτού και της ύπαρξης. Μας βοηθάει να δούμε πράγματα που ως τώρα δεν είχαμε δει ή σκεφτεί, να φανταστούμε και να νιώσουμε, προσπαθώντας να έρθουμε στη θέση του (ενσυναίσθηση) καταστάσεις και ποιότητες άγνωστες, απλησίαστες από ένα κλειστό-θωρασκισμένο εγώ. Μας εξιτάρει, μας ξυπνάει, διανοητικά και συναισθηματικά, μας βάζει να ψάξουμε, να σκεφτούμε για το τι είναι η πραγματικότητα, ο άνθρωπος, η ουσία και η ύπαρξή του. Είναι έτσι όπως τα ξέρουμε και τα έχουμε συνηθίσει; Είναι αλλιώς; Και πώς, άραγε;

Έχουμε γίνει λοιπόν πολύ κακοί με τους άλλους και με τον εαυτό μας. Θεωρούμε ότι η λύση στα προβλήματά μας, στην κοινωνική και ηθική παρακμή, στην οικονομική και πολιτισμική κρίση είναι η αποδιαπόμπευση του διαφορετικού, ότι αυτός είναι η αιτία των δεινών και της στενοχώριας μας.

Ενώ η αλήθεια είναι ακριβώς το αντίθετο.

20/12/2013

Δημήτρης Φασόλης