Τι επιτέλους θέλουν οι πολίτες της Ελλάδας;

Τα αποτελέσματα των πρόσφατων εθνικών εκλογών έδειξαν την εκρηκτική άνοδο των συντηρητικών-αντιδραστικών, ρατσιστικών-ξενοφοβικών αλλά και άκριτου αντιπολιτικού κλίματος στην ελληνική κοινωνία. Ο παρατηρούμενος – αν και έως πρόσφατα απαξιωμένος ως φαινόμενο από αριστερούς και προοδευτικούς – εκφασισμός της σίγουρα αναβαθμίζεται και παγιώνεται, μέσα από την κοινοβουλευτική του πλέον εκπροσώπηση. Ενώ παράλληλα επιτείνει το χαοτικό τοπίο η σύγχυση γύρω από το τι είδους διακυβέρνηση θέλουν οι πολίτες: ακροδεξιά ή εθνικιστική, δηλαδή κλείσιμο στον εαυτό και εκκαθάριση όλων των «κακών»∙ ή αριστερή μέσα κι έξω από την Ευρώπη, δηλαδή όπως είμαστε πριν ο καθένας για την πάρτη του, χωρίς βοήθεια από τους γείτονές μας, αλλά με ευρώ στην τσέπη∙ ή δεξιά που θα «επαναδιαπραγματευθεί» ό,τι ψήφισε ως κυβέρνηση αλλά χωρίς να ενοχλήσει τους μεγάλου εκτοπίσματος ευρωπαίους ηγέτες;

Η τρέχουσα συγκυρία χαρακτηρίζεται από την επέκταση και ένταση της οικονομικής κρίσης με αποτέλεσμα το σοκ και την κατάθλιψη που υπέστησαν ευρύτερα κοινωνικά στρώματα της χώρας, μέσα από τη διόγκωση της ανεργίας και της λιτότητας, αλλά και την όξυνση του μεταναστευτικού. Όλα αυτά, έχουν ανοίξει έναν επικίνδυνο – σε δραματικό μάλιστα βαθμό – δρόμο. Τον δρόμο του φασισμού, ο οποίος είναι πολύ ύπουλος και πονηρός: παρουσιάζεται αρχικά σαν αντισυστημικός, σοσιαλιστικός και αντιπλουτοκρατικός, παγιδεύοντας την κοινωνία χωρίς να το καταλάβει στο άρμα του σκοταδισμού-φανατισμού, στην ψυχολογία του φόβου και του μίσους.

Με άλλα λόγια, η ατομική ψυχολογία όπου κυριαρχεί το ένστικτο της αυτοκαταστροφής – ή, αλλιώς, του θανάτου – γίνεται τώρα μαζική ψυχολογία που ετοιμάζει τους ανθρώπους κατευθείαν για την «κόλαση». Μαζική ψυχολογία που, στο βαθμό που αναμειγνύεται με τη φασιστική-ναζιστική ιδεολογία, μετατρέπεται σε ψυχο-ιδεολογία, σε ιδεολογικοποιημένο και εκλογικευμένο μαζικό παροξυσμό. Είναι ένα μονοπάτι τραχύ, δηλαδή βίας, φανατισμού και παραλογισμού, χωρίς επιστροφή. Τα πιο βάρβαρα, αρχέγονα και βαθιά ένστικτα του ανθρώπου, κατάλοιπα μια φυλετικής φάσης στο παρελθόν, ενός ιστορικού «ατυχήματος». Ένα ιστορικό στάδιο όπου ο «άλλος», εκτός της φυλής, ήταν επικίνδυνος, ξένος, εχθρός.

Ιδιαίτερα η ψυχονοοτροπία που έχει διαμορφωθεί στις μέρες μας στην ελληνική κοινωνία είναι η ξενοφοβία και το ρατσιστικό μίσος, η απέχθεια για τον ξένο, τον διαφορετικό, τον μετανάστη. Το σημαντικό και επικίνδυνο είναι όμως ότι η εν λόγω νοοτροπία αποκρύβεται και δουλεύει υπόγεια, εξαιτίας του ότι υπάρχει, παραδοσιακά και για πολιτισμικούς λόγους, μια υποκριτική στάση. Δηλαδή, κανείς σχεδόν δεν παραδέχεται ότι είναι ρατσιστής, αλλά «έχει απλώς πρόβλημα με τους Αλβανούς» (παλιότερα) ή με άλλη εθνοτική ομάδα. Αυτό όμως που δεν «λέγεται» σε τέτοιες ιδεολογικές-ρατσιστικές απόψεις, είναι ότι θεωρείται αυτονόητο πως το πρόβλημα είναι ο «ξένος», η ίδια η ύπαρξή του, και όχι η όποια εγκληματική πράξη. Για κάθε έγκλημα θεωρείται υπεύθυνος εκ των προτέρων ο μετανάστης, ο «αλλοδαπός», σύμφωνα με το προφίλ του παραβάτη-παράνομου που καλλιεργούν τα κανάλια. Η μεγάλη υποκρισία που διακατέχει πολλούς Έλληνες γίνεται φανερή μέσα από την αδιαφορία και την παθητική στάση τους, όταν διαπράττονται επίσης στυγερά εγκλήματα, για παράδειγμα στα γήπεδα μεταξύ φανατισμένων οπαδών ή δολοφονίες (κυρίως από άνδρες) μεταξύ συζύγων και βιασμοί γυναικών.  

Άρα, ως πρόβλημα και πηγή του κακού θεωρείται ο μετανάστης. Είναι ο ίδιος έκφραση και ζωντανή εκπροσώπηση του κακού, του κατώτερου είδους που πρέπει να αφανιστεί, να μην υπάρχει δίπλα μας και να μας θυμίζει ό,τι σκοτεινό θέλουμε να κρύβουμε βαθιά στο ασυνείδητο και να το ξεχάσουμε. Όμως, ξέρουμε ότι το μίσος, άπαξ και ξεσπάσει, δεν θα σταματήσει εδώ, γιατί είναι απύθμενο και άσβεστο. Θα στραφεί στο άμεσο μέλλον ενάντια σε άλλους στόχους: αριστερούς, αναρχικούς, εβραίους, ομοφυλόφιλους, «αλλόθρησκους», γειτονικούς λαούς, και γενικά ό,τι βαφτίζεται ως «άλλο» και «επικίνδυνο-εχθρικό». Ο κοινωνικός κανιβαλισμός είναι η προέκταση του ωχαδερφισμού που διακατέχει τους νεοέλληνες, η αδιαφορία για τον συνάνθρωπο που υποφέρει και εξαθλιώνεται, για τον άστεγο, τον άνεργο, τον μετανάστη, τον ανάπηρο, τον ηλικιωμένο, τον κάθε καταπιεσμένο.  

Όταν όμως «εκπέμπεις» στο περιβάλλον σου μίσος, εχθρότητα και επιθετικότητα, εισπράττεις επίσης μίσος και βία. Γιατί να αποκλείσουμε, σκεφτόμενοι λογικά και ψύχραιμα, ότι κάποια από τα ειδεχθή εγκλήματα μεταναστών κατά ντόπιων εκκινούν από μια ρατσιστική και απαξιωτική συμπεριφορά εναντίον τους, που θίγει την αξιοπρέπεια και την προσωπικότητα του ανθρώπου; Το αντίθετο μάλιστα. Όταν σε καταδιώκει η πείνα και η εξαθλίωση, ο πόλεμος και οι πολιτικές διαμάχες στη χώρα σου, ενώ στη χώρα υποδοχής αντιμετωπίζεις επιπροσθέτως τον ρατσισμό και την απαξίωση, τότε είναι σχεδόν αναμενόμενο ότι θα αντιδράσεις εκδικητικά, βίαια. Εξάλλου είναι γνωστό ότι δεν υπάρχει έγκλημα «διά ασήμαντον αφορμή». Ακόμη και τα εγκλήματα πάθους στην ψυχολογία και την εγκληματολογία κατανοούνται ως βίαιες εκτροπές άρρωστων-εξουσιαστικών κοινωνικών σχέσεων (π.χ. ανάμεσα στα δύο φύλα). Συνεπώς, το προβληματικό στοιχείο είναι η ρατσιστική προκατάληψη κατά του μετανάστη και όλα τα άλλα είναι αποενοχοποίηση αυτής.

Αν η ελληνική κοινωνία έχει επιλέξει αυτόν τον απάνθρωπο δρόμο, αντί να βαδίσει απαρέγκλιτα στον αγώνα για κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα, ελευθερία, κατάργηση των ταξικών διακρίσεων και διαχωρισμών∙ αν δεν συνειδητοποιήσει ότι η έλλειψη των παραπάνω είναι η πηγή όλων των κοινωνικών προβλημάτων, όπως η εγκληματικότητα και η δημιουργία εξαθλιωμένων ανθρώπων, ντόπιων και μεταναστών που ζητούν καταφύγιο∙  τότε η ίδια επιθυμεί την «κόλαση» και την καταστροφή της, την πτώση στον γκρεμό, στην άβυσσο του χάους.

Το μίσος, η εκδίκηση, ο φόβος, ο φανατισμός-δογματισμός είναι ο χειρότερος οδηγός για τους ανθρώπους. Η καταδίωξη των αποδιοπομπαίων τράγων, των πιο αδύνατων, το λιντσάρισμα και ο φόνος, η καταπίεση και εκμετάλλευση των μεταναστών από τα ντόπια μικρομέγαλα αφεντικά, η ρατσιστική-απαξιωτική αντιμετώπιση του συνάνθρωπου, που υποβιβάζεται έτσι σε δούλο, σε αντικείμενο. Όλα αυτά τα ειδεχθή γνωρίσματα του φασισμού, δεν γνωρίζουν άλλο τέρμα και στόχο πέρα από την πλήρη εξόντωση και κυριάρχηση πάνω στους άλλους. Ωσότου οι άλλοι τελικά θα είμαστε εμείς οι ίδιοι, αφού όλοι οι υπόλοιποι θα έχουν εξοντωθεί. Και το ένστικτο της καταστροφής και του θανάτου, που εκφράζεται μέσα από την κυριαρχία στον άλλο, θα στραφεί τελικά στον εαυτό μας: αυτοκαταστροφή-συλλογική αυτοκτονία ενός λαού.

Αν ξεφύγουμε από το ομιχλώδες νησί της λήθης (η λήθη είναι κομβικό στοιχείο στην ναζιστική προπαγάνδα: το γνωστό «πες, πες ψέματα, κάτι θα μείνει» του Γκέμπελς, που σήμερα σημαίνει την αμφισβήτηση ιστορικών γεγονότων όπως το ολοκαύτωμα και η εξέγερση του Πολυτεχνείου από τον «αρχηγό» των εγχώριων ανθρωποειδών), τότε  θα καταλάβουμε. Οποτεδήποτε και οπουδήποτε επικράτησε ο φασισμός-ναζισμός σαν συλλογική ψυχολογία και ιδεολογία, αλλά ακόμη και ο υπερπατριωτισμός ή ο εθνικισμός, η κατάληξη είναι γνωστή και πάντα η ίδια: πόλεμος, βασανισμός ψυχών, μαζικά εγκλήματα και φρίκη, οδύνη, ξεπεσμός του ανθρώπου λόγω της εξαχρείωσης των ηθών και του εξοβελισμού της ανθρωπιάς-αγάπης-αλληλεγγύης στο πυρ τον εξώτερον. Και τελικά το τραγικό τέλος, ή οδυνηρή ήττα του ίδιου του φορέα αυτής της στυγερής και απάνθρωπης ιδεολογίας, όπως έγινε με τον ιταλικό και γερμανικό λαό. Αλλά και στον ελλαδικό χώρο, όποτε πήραν το πάνω χέρι στα πράγματα οι διάφοροι ελληναράδες-εθνικιστές, οι «σωτήρες της πατρίδας», έφεραν τον όλεθρο: χαρακτηριστικό παράδειγμα το παραλήρημα της «μεγάλης ιδέας» που τύφλωσε τους ανθρώπους και τους έσυρε στη μικρασιατική εκστρατεία με τις γνωστές καταστροφικές συνέπειές της, σε κοινωνικο-πολιτισμικό, ηθικό και ανθρωπιστικό επίπεδο.  

Εάν λοιπόν η ελληνική κοινωνία ακολουθήσει τον δρόμο του εκφασισμού της, σε συνθήκες οικονομικοκοινωνικές και πολιτισμικές μάλιστα που ευνοούν κάτι τέτοιο, είναι δύσκολο αν όχι αδύνατο να την εμποδίσει κανείς, να αντιστρέψει τη φορά των πραγμάτων. Ιδιαίτερα δε όταν οι ριζοσπαστικός-ανατρεπτικός χώρος, όπως εξάλλου και η ευρύτερη αριστερά, βρίσκονται δυστυχώς σε αδυναμία να αναλάβουν τέτοιο ρόλο και ευθύνη. Εδώ χρειάζεται φουλ σκέψη και θεωρία σε χρόνο ντε τε, για να αλλάξει κάτι προς μια διαφορετική προοπτική και κατεύθυνση. Ένα ποιοτικό άλμα στην ατομική και κοινωνική συνείδηση.

Είτε το ένα γίνει είτε το άλλο, τα πράγματα δεν γυρίζουν πίσω στις «παλιές καλές μέρες», στην αποβλακωτική ευημερία και τη βολική χαλάρωση μιας πλαδαρής και μίζερης επιβίωσης. Βιώνουμε τη ριζική αλλαγή που επέρχεται με όρους τραγωδίας, στο πραγματικό θέατρο της ζωής και της ιστορίας. Η λύτρωση θα έρθει και θα είναι σε τελευταία ανάλυση απελευθερωτική. Αλλά θα προηγηθεί αναγκαστικά η κάθαρση, που είναι για τους ανθρώπους οδυνηρή και σκληρή. Δεν υπακούει σε υποκειμενισμούς, συμφέροντα, συναισθήματα, ελπίδες, όνειρα και φόβους. Και γενικά υπερβαίνει την όποια ανθρωποπάθεια μας: το υπεροπτικό δόγμα ότι άνθρωπος είναι το κέντρο του σύμπαντος και κυρίαρχος του περιβάλλοντος ή της μοίρας του.  

Η συνείδηση τελικά είναι που ορίζει τα κοινωνικά φαινόμενα (με μια έννοια, την πραγματικότητα), το πώς θα εκδηλωθούν και ξεδιπλωθούν στο ιστορικο-κοινωνικό γίγνεσθαι. Θα στραφεί (η συνείδηση) τελικά στην αλήθεια και θα την αναγνωρίσει στην ένωση του εγώ μέσα στον άλλο, στην πανανθρώπινη αδελφοσύνη-αλληλεγγύη και στην οικουμενική αταξική ολοκλήρωση; Ή θα «μαγνητιστεί» από το σκοτάδι, την άβυσσο, και θα βυθιστεί-καταποντιστεί μέσα τους;    

25/5/2012

Δημήτρης Φασόλης