Όταν ο καπιταλισμός γίνεται ορκισμένος αντίπαλος του μέλλοντος…

Τα πράγματα δείχνουν ότι το μόνο που μπορεί να υποσχεθεί το εξουσιαστικό σύστημα είναι το ολοκληρωτικό αδιέξοδο, λόγω της ταξικής «ιδιορρυθμίας» στην ιστορία.

Τα αλλεπάλληλα γεγονότα στην σύγχρονη τραγωδία που αποκαλείται «οικονομική κρίση», οδηγούν την ανθρωπότητα σε ένα αβέβαιο-ζοφερό μέλλον κατάρρευσης του κυρίαρχου μοντέλου πολιτισμού και αναπαραγωγής της ζωής. Από την άλλη όμως, ταυτόχρονα ελπιδοφόρου, γιατί ανοίγονται νέοι ορίζοντες, δυνατότητες και προοπτικές για πρόοδο, για ένα καλύτερο και δικαιότερο ανθρώπινο σύστημα.

Αυτό όμως δεν παρά να εξαρτάται από τη δημιουργική παρέμβαση των υποκειμένων στην ιστορία και τη συγκυρία. Καθώς διαφαίνεται πλέον και για τον πιο αδαή ότι οι επίσημες-καθεστωτικές πολιτικές δυνάμεις και οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να λύσουν τέτοια βαθιά και πλανητικής έκτασης προβλήματα. Εδώ δεν μπορούν να λύσουν τόσο καιρό προβλήματα και διακηρυγμένους στόχους τους όπως η μείωση της παγκόσμιας φτώχειας και η επίλυση του επισιτιστικού προβλήματος ή των παγκόσμιων λοιμών. Όπως επίσης, δεν μπορούν να διοικήσουν την οικονομία και την παραγωγή, ε έναν ορθολογικό και με βάση το κοινό καλό τρόπο, οι βασικοί υπεύθυνοι για αυτό, οι φορείς της οικονομικής δύναμης και ελέγχου οι αστοί-καπιταλιστές και οι πολιτικοί γραφειοκράτες (σύμβουλοι, επίτροποι, υπουργοί, επικεφαλής κρατών κλπ). Η κρίση είναι τόσο βαθιά, που η κατάσταση έχει ξεφύγει από τα χέρια τους.

Γιατί όμως δεν μπορούν να δώσουν λύση οι θεωρούμενοι ως κατεξοχήν υπεύθυνοι και αρμόδιοι – λόγω του κύρους και της θέσης τους – για τέτοια ζητήματα; Μα γιατί οι ίδιοι ακριβώς είναι μέρος του προβλήματος που προσπαθούν να διαχειριστούν και να λύσουν. Η κατάσταση είναι εξαιρετικά σοβαρή, οι συνθήκες σε μια ταχύτατα μεταβαλλόμενη και ρευστή εποχή απαιτούν ριζικές αλλαγές στη νοοτροπία, στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς, νέες προτεραιότητες και ριζικό επαναπροσδιορισμό σε ηθικό-αξιακό, ιδεολογικό, πολιτικό, κοινωνικό, πολιτισμικό επίπεδο. Πώς μπορούν να γίνουν φορείς τέτοιων αλλαγών αυτοί οι παραδοσιακοί μηχανισμοί εξουσίας, συμφερόντων και σκουριασμένων ιδεών-αξιών; Από την άλλη, τα γεγονότα και οι καταστάσεις που βιώνουμε, και τα οποία έχουν καταλυτικές επιδράσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, σε όλα τα επίπεδα της ανθρωπολογικής σφαίρας, μπορούν να οδηγήσουν σε ραγδαίες και ριζικές αλλαγές στη συλλογική συνείδηση, αλλαγές οι οποίες διαπερνούν κοινωνικά στρώματα και ομάδες συμφερόντων ή εξουσίας.

Πρόκειται για μια διαπίστωση που, ομολογουμένως, ίσως αρχικά αντιδρά κανείς καχύποπτα και προκατειλημμένα, αλλά σίγουρα όλο και περισσότεροι το διαισθανόμαστε ή ακόμα το βλέπουμε αμυδρά να συμβαίνει, σε μεμονωμένα έστω παραδείγματα. Για αυτό πρέπει να είμαστε συνεχώς με ανοιχτά τα μάτια και το μυαλό, για να δούμε τέτοιες εξελίξεις και να αναπροσανατολίσουμε τη στάση μας. Σε μια εποχή που το ιστορικό εξουσιαστικό σύστημα καταρρέει, όλα, ακόμα και τα πιο παράδοξα και παράξενα – δυσάρεστα ή ευχάριστα, θετικά ή αρνητικά – μπορούν να συμβούν και οι άνθρωποι θα πρέπει να είμαστε έτοιμοι, να τα περιμένουμε και να δράσουμε ανάλογα.

Στις σύγχρονες αστικές κοινωνίες η ανισότητα, η αδικία, η ανελευθερία εξακολουθούν να επιβιώνουν από τα παλαιότερα ιστορικά (ταξικά) καθεστώτα, μέσα σε μοντέρνο περιβάλλον. Τέτοιες βαθιές και κάθετες ανισότητες, τόσο έντονες ασυμμετρίες και «αρρυθμίες» στην κοινωνική οργάνωση, που παράγει  το ταξικό (καπιταλιστικό) σύστημα, είναι λογικό να επιφέρουν δομικές κρίσεις και έντονες αναταράξεις σε όλους τους τομείς της συλλογικής και ατομικής ζωής. Ο απόλυτος ορισμός της κρίσης, δηλαδή. Αυτές οι ανισομέρειες είναι πολύ πιο εξόφθαλμες και διογκωμένες σε καπιταλιστικά κράτη-χώρες που συνιστούν ιδιαιτερότητες ή παράδοξα σε σχέση με το «μητρικό» πρότυπο-μοντέλο της καπιταλιστικής μητρόπολης (αναπτυγμένης Δύσης).

Χαρακτηριστικά παραδείγματα οι χώρες του «νότου», με εξέχουσα περίπτωση αυτή της Ελλάδας. Εδώ, όπου κάποιοι δεν έχουν τα στοιχειώδη για επιβίωση, ενώ άλλοι δηλώνουν μηδενικό εισόδημα με εκατομμύρια καταθέσεις. Άλλοι «ανάπηροι» με διπλές δουλειές, πλας τα επιδόματα, και άλλοι άρρωστοι ή ανάπηροι που αργοπεθαίνουν και ταλαιπωρούνται στα «δημόσια» ιδρύματα «υγείας». Πολλοί «άνεργοι» με δύο (τουλάχιστον) δουλειές, και κάποιοι, ίσως και λιγότεροι, άνεργοι, εξαθλιωμένοι, ανασφαλείς υποαπασχολούμενοι με το ζόφο και το φόβο για το μέλλον των οικογενειών τους. Βλέπετε, στο ελλαδιστάν, οι παραοικονομία είχε μέχρι πρόσφατα τέτοια έκταση (σχεδόν το 50%), ώστε είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς για αξιόπιστα στατιστικά στοιχεία.

Και ο κατάλογος συνεχίζεται: Από τη μια μεριά, δημόσιοι υπάλληλοι και «εκπαιδευτικοί» που γκρινιάζουν γιατί τους στερούν λίγες ώρες από τις αργίες ή τις παρατεταμένες διακοπές τους (απαιτώντας μάλιστα σεβασμό από την κοινωνία για το «λειτούργημά» τους). Και από την άλλη κολασμένοι που δουλεύουν δεκαπέντε ώρες την ημέρα για ένα «μεροκάματο», αλλά και δημόσιοι υπάλληλοι, εξαιρέσεις, που προσπαθούν να προσφέρουν μέσα από την εργασία τους, έχοντας έναν προσωπικό αξιακό κώδικα, ενάντια στο ρουσφέτι και το βόλεμα. Από τη μια μεριά, γραφειοκράτες, σύμβουλοι, κρατικοί υπάλληλοι, αεριτζίδες, ελεύθεροι επαγγελματίες, επιτηδευματίες και εισοδηματίες (η πρωτοτυπία στους όρους προκαλεί έκπληξη), με τεράστια εισοδήματα που αποκρύβουν και άλλα τόσα προνόμια. Και από την άλλη μεριά, πραγματικοί προλετάριοι που ούτε έχουν ούτε μπορούν να κρύψουν τίποτε από τις εισπρακτικές «υπηρεσίες» του κράτους.

Η τεράστια μάζα των «πολιτών» , προσκολλημένοι (και μπλεγμένοι ταυτόχρονα) στα γρανάζια της εξουσίας, της γραφειοκρατίας, του βύσματος, με το φακελάκι στο χέρι, άπειρα λαμόγια, δηλαδή μικροί, μεσαίοι και μεγάλοι μαφιόζοι, που απομυζούν τον δημόσιο πλούτο και αναπαράγουν τα πιο χαμερπή εγωιστικά ένστικτα του ανθρώπου. Φυσικά, όλους αυτοί τρέφονται από – και τρέφουν – ένα φαύλο πολιτικό καθεστώς, το οποίο ενθαρρύνει τέτοια αντικοινωνικά φαινόμενα διαφθοράς και σήψης, μέσα από ένα εθιμικό και θεσμικό πλαίσιο-κίνητρο κραυγαλέας και συστηματικής ατιμωρησίας.

Η «κρίση» ωστόσο δημιούργησε ρωγμή σε αυτή τη μίζερη εικόνα, αυτήν την τεράστια μικροαστική-ιδεολογική πλάνη, αποκάλυψε την τεράστια παρακμή. Και, από αυτήν την άποψη, είναι κατά βάθος επαναστατική. Επομένως, μιλάμε για μια εσωτερική κρίση, που πηγάζει από τις ίδιες τις δομικές αντιφάσεις του ελληνικού παραδείγματος, ως ιδιαιτερότητας, παράλληλα με την παγκόσμια καπιταλιστική κρίση.

Η κτυπημένη και ξεζουμισμένη μικροαστική τάξη βγαίνει τώρα στο προσκήνιο αντιδρώντας ανακλαστικά στην καταστροφή και συρρίκνωσή της, με στόχο την εκδίκηση, ως τάγματα εφόδου και φασιστικές ορδές, μαζί με όλον τον παραπάνω συρφετό των λαμόγιων-μαφιόζων. Φυσικά, δεν θα μπορούσε να αντιδράσει διαφορετικά, σε μια προοδευτική κατεύθυνση, στο βαθμό που ιστορικά οι μικροαστοί εξαρτώνται πάντα από τη συμπεριφορά της αστικής τάξης, και συγκυριακά μόνο από την εργατική τάξη. Γενικά, η μικρομεσαία τάξη είναι ιδεολογικά βαθιά αντιδραστική. Βιώνουμε λοιπόν σήμερα τον συντηρητισμό και την αντιδραστική αναδίπλωση μεγάλου κομματιού της στρεβλής, ιστορικά, ελληνικής κοινωνικής οργάνωσης, σε συνδυασμό με την γενικότερη κρίση. Μένει να αναδειχθούν θεωρητικά και πρακτικά, οι αντίρροπες ελπιδοφόρες δυνάμεις.

14/8/2012

Δημήτρης  Φασόλης