Οι σύγχρονες προσεγγίσεις των κοινωνικών επιστημών – ιδιαίτερα της κοινωνικής ανθρωπολογίας – για την παιδική ηλικία, έχουν αλλάξει καθοριστικά την εικόνα που υπήρχε μέχρι πρόσφατα για τα παιδιά, όχι μόνο στο χώρο της επιστήμης, αλλά και ευρύτερα στην κοινωνία. Οι εν λόγω αλλαγές, στις οποίες, όπως θα δούμε παρακάτω, έχουν συμβάλει καθοριστικά τα ίδια τα παιδιά, ανοίγουν νέες προοπτικές για την εμβάθυνση – εμπλουτισμό της θεωρίας, του οράματος, αλλά και για μια ανανεωμένη πρόταση της Ριζοσπαστικής Παιδαγωγικής.
Στη διεθνή βιβλιογραφία και έρευνα η παιδική ηλικία προσεγγίζεται από την σκοπιά της πολιτισμικής κατασκευής, όπου οι κυρίαρχες πολιτισμικές κατηγορίες που συγκροτούν το περιεχόμενο ποικίλων εκφάνσεων και εκδηλώσεων της κοινωνικής ζωής, διαπλέκονται και αλληλεπιδρούν με την εμπρόθετη δράση των υποκειμένων, στην περίπτωσή μας, των παιδιών. Σύμφωνα με τις σύγχρονες ερμηνευτικές προσεγγίσεις, τα παιδιά δεν είναι παθητικοί αποδέκτες πολιτισμικών μηνυμάτων, αλλά συμβάλλουν ενεργά και δημιουργικά στην παραγωγή πολιτισμού και κατά συνέπεια στον σχηματισμό αντιλήψεων και εννοιών σχετικά με το τι σημαίνει να είσαι παιδί. Κατασκευάζουν τα δικά τους πολιτισμικά πεδία και φαινόμενα, στο πλαίσιο των οποίων συγκροτούν τη δράση τους και διαπραγματεύονται τα όρια που θέτουν οι ενήλικοι στον κόσμο τους, με στόχο να διεκδικήσουν την αυτονομία τους και τον έλεγχο στο εσωτερικό της ομάδας συνομηλίκων. Ενδεικτικά αναφέρω τις εργασίες των Prout, James, Jenks, Alanen, Opies, Trakas, Mayall, Corsaro, Γκουγκουλή, Korbin.
Συνεπώς, τα παιδιά δεν είναι ελλειμματικές οντότητες, που σταδιακά αποκτούν την ωριμότητα και την ιδιότητα του ενηλίκου. Αντίθετα είναι κοινωνικά επαρκή, με ολοκληρωμένες επικοινωνιακές δεξιότητες. Μπορούν να παράγουν κοινότητες, κοινωνικές σχέσεις και να οργανώνουν τη ζωή τους. Περαιτέρω, αμφισβητούν, αντιστέκονται και παίζουν ενεργητικό – καθοριστικό ρόλο στις αλλαγές στις κοινωνικές νόρμες και δομές.
Οι νέες ιδέες στο χώρο των κοινωνικών επιστημών αποτελούν έκφραση ευρύτερων κοινωνικοπολιτικών συγκρούσεων – ανακατατάξεων, αλλά και επέφεραν σταδιακές, αλλά σημαντικές αλλαγές στον τρόπο που η κοινωνία αντιλαμβάνεται τα παιδιά. Σε αυτή τη διαδικασία δημιουργίας νέων ιδεών για την παιδική ηλικία, όπως έχει δείξει η έρευνα, εμπλέκονται ενεργά και τα ίδια τα παιδιά. Αλλάζει σιγά – σιγά λοιπόν η κατανόηση για τη θέση και το κύρος τους στην κοινωνία: αναγνωρίζεται ότι είναι αναδυόμενοι πολίτες, ικανοί να διαμορφώνουν τις γνώμες – απόψεις τους.
Στο βαθμό που αναγνωρίζεται ότι τα παιδιά παίζουν ενεργητικό ρόλο στην κατασκευή του κοινωνικού κόσμου τους, αναδεικνύεται η αναγκαιότητα να κατανοήσουμε αυτούς τους κόσμους, ως βιωμένους από τα ίδια και να τους καταγράφουμε διαμέσου των δικών τους αφηγήσεων και εξηγήσεων.
Το πολιτικό πρόταγμα που αναδεικνύεται από τις παραπάνω θέσεις, είναι η ενδυνάμωση των παιδιών, ως κοινωνικά και πολιτικά μη προνομιούχων, η ενίσχυση της φωνής τους και η ενσωμάτωση του λόγου τους στο λόγο της ριζοσπαστικής παιδαγωγικής, αλλά και της πολιτικής γενικότερα. Οι απόψεις και οι οπτικές των παιδιών για το πώς βλέπουν και πώς θέλουν τη ζωή τους, τις σχέσεις με τους συνομηλίκους, αλλά και με τους μεγάλους, δασκάλους, γονείς, πολιτικούς, το σχολείο και κατ’ επέκταση την κοινωνία είναι συχνά πιο μπροστά και πιο ρηξικέλευθες από τον «ρεαλιστικό» και κομφορμιστικό «ενηλικοκεντρισμό» μας.
Αθήνα, 11/8/2011
Δημήτρης Φασόλης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου