Από την ερμηνεία κειμένων στην ερμηνεία των κοινωνικών φαινομένων

 

Μην αφήνεστε σ’ αυτή την όμορφη νύχτα*

Μην αφήνεστε σ’ αυτή την όμορφη νύχτα
Τα γηρατειά πρέπει να καίνε και να παραληρούν στο δειλινό.
Οργιστείτε, οργιστείτε για το θάνατο της μέρας.
Οι σοφοί μαθαίνουν τελικά πως το σκοτάδι έχει δίκιο,
Γιατί οι λέξεις τους δεν έδωσαν ούτ’ έφεραν την αποκάλυψη, κι όμως
Μην αφήνεστε σ’ αυτή την όμορφη νύχτα.

Άνθρωποι καλοί, τελευταίος αποχαιρετισμός, φωνάζοντας πόσο φωτεινές
Οι εύθραυστες πράξεις τους ίσως θα χόρευαν σ’ έναν κόσμο αγάπης,
Οργιστείτε, οργιστείτε για το θάνατο της μέρας.

Άνθρωποι άγριοι που άρπαξαν και τραγούδησαν τον ήλιο που πετούσε,
Μαθαίνουν, αργά πια, πώς θρήνησαν σαν έφευγε,
Μην αφήνεστε σ’ αυτή την όμορφη νύχτα.

Άνθρωποι ανήσυχοι, κοντά στο θάνατο που βλέπουν θαμπωμένα
Μάτια τυφλά φλογίζονται  σαν μετεωρόλιθοι μα είναι εύθυμα,
Οργιστείτε, οργιστείτε για το θάνατο της μέρας.

Και συ, πατέρα μου, εκεί πάνω στο θλιμμένο ύψος,
Καταράσου, ευλόγησε, εμένα τώρα με τα άγρια δάκρυα σου,
προσεύχομαι.
Μην αφήνεσαι σ’ αυτή την όμορφη νύχτα,
Οργήσου, οργήσου για το θάνατο της μέρας.

Ντίλαν Τόμας

(μετάφραση: Βίλκη Τσελεμέγκου-Αντωνιάδου)

 

* Τακτικές συναντήσεις με θέμα: Από την ερμηνεία κειμένων στην ερμηνεία των κοινωνικών φαινομένων (συνέχεια του διαλόγου)

Θανάσης Χαλκιάς: Διαβάσαμε το ποίημα του Ντύλαν Τόμας «Μην αφήνεστε σ’ αυτήν την όμορφη νύχτα». Πολύ όμορφο το ποίημα, με συγκίνησε. Ασχολούμαστε επίσης με την ερμηνευτική κειμένων. Ωραία όλα αυτά, αλλά τι ουσιαστικό μου λέει, τι ενδιαφέρον έχει αυτό το ποίημα; Γιατί μου άρεσε; Τι «χρησιμεύει» ή, ακόμη ποια η αναγκαιότητα για ενασχόληση με την ερμηνεία ποιημάτων και γενικότερα κειμένων; Με άλλα λόγια τι σχέση έχει με τη ζωή μου και με τα κοινωνικά δρώμενα και ζητήματα; Γιατί τελικά να ασχοληθώ;

Δημήτρης Φασόλης: Τελικά και η ζωή, η κοινωνία, ένα κείμενο δεν είναι; Η ερμηνεία των κειμένων δεν μας οδηγεί στην καλύτερη και βαθύτερη κατανόηση των ανθρώπινων υποθέσεων;

ΆΓ: Το ποίημα για μένα έχει ως κεντρική ιδέα την επανάσταση, με την ευρύτερη έννοια, και ως πνευματική ανάταση και εξύψωση του ανθρώπου.

Θ: Μας προτρέπει να μην αφεθούμε στη νύχτα, στο σκοταδισμό, στη ματαίωση, ακύρωση, παραίτηση, απογοήτευση. Μας παρακινεί: οργίσου, επαναστάτησε.

Α: Και η γνώση, τι νόημα έχει; Μπορεί να μας οδηγήσει σε μια καλύτερη προοπτική; Ή χρειάζεται κάτι άλλο;

Θ: Μπορεί οι σοφοί να διαψεύσθηκαν, οι καλοί να απογοητεύθηκαν και οι άγριοι να ηττήθηκαν αλλά ο ποιητής παραμένει αταλάντευτος στη προσταγή του: η αντίσταση ενάντια στον θάνατο του φωτός. Πάντως, δεν νομίζω ότι η γνώση κατά τον ποιητή φέρνει κάποια αποτελέσματα. Χρειάζεται μάλλον μια πνευματική υπέρβαση και εξύψωση και όχι τόσο η γνώση.

Δ: Εγώ θεωρώ ότι η γνώση είναι σημαντική, αλλά είναι επίπονη και μακρά διαδικασία. Υπάρχουν ματαιώσεις και απογοητεύσεις, αποτυχίες αλλά και σοφοί που υποκύπτουν και παραιτούνται. Η γνήσια γνώση είναι αποκάλυψη, είναι αλήθεια, γι’ αυτό θα πρέπει να μην απογοητευόμαστε και να συνεχίζουμε την αναζήτησή της.

Α: Το ποίημα έχει ως μοτίβο προσταγές: Μην αφήνεστε στην όμορφη νύχτα - πρέπει να καίνε, παραληρούν το δειλινό - οργιστείτε για τον θάνατο της μέρας. Σε ποιους απευθύνεται; Στα γηρατειά. Στις τρεις πρώτες στροφές, έχουμε άλλο ένα τριπλό μοτίβο-σχήμα: την αναζήτηση (μέσο, σκοπός) την ακύρωση και τον θάνατο.  1. Για τους σοφούς η αναζήτηση αφορά στη γνώση (μέσο) και στην αποκάλυψη (σκοπός). Μαθαίνουν τελικά και αυτό ταυτίζεται με τον θάνατο. Η Ακύρωση, η ήπια αποδοχή της ακύρωσης, είναι ότι το σκοτάδι δικαιώνεται, τα λόγια των σοφών δεν καταφέρνουν την αποκάλυψη. Και έχουμε κι εδώ την προσταγή: «Μην αφήνεστε στην όμορφη νύχτα».

2. Για τους καλούς το μέσο είναι οι φωτεινές πράξεις με σκοπό την κοινωνία της αγάπης (φως-αγάπη) τελευταίος αποχαιρετισμός- θάνατος οι φωτεινές, εύθραυστες πράξεις τους, ίσως να χόρευαν σ’ έναν κόσμο αγάπης. Η ακύρωση της προσδοκίας, Οι φωτεινές, εύθραυστες πράξεις τους, έρχονται σε αντίθεση με το φωνάζοντας, (όχι ήπια αποδοχή) και η προσταγή: Οργιστείτε, οργιστείτε για τον θάνατο της μέρας.

3. άγριοι –αρπαγή και τραγούδι – (ορμή, όρεξη, απόκτηση/κατοχή, χαρά – ζωή) το μέσο. Μια πιο υλική προσέγγιση αλλά ο σκοπός παραμένει η υπέρβαση : Να αποκτήσουν τον ήλιο που πετούσε. (ως φως/ γνώση, αλλά λόγω της υλικής προσέγγισης, και ως πλούτο/δύναμη (ύβρις) Καταλήγουν στο θρήνο, αντιλαμβάνονται, αργά πια. Το τέλος, ο ήλιος έφυγε (αντίθετα με τις προηγούμενες στροφές, εδώ,η αργή διαδικασία αντίληψης /αποδοχής του τέλους μπορεί να υπονοεί και την έλλειψη επαφής μεταξύ μέσου και σκοπού, την διαστρέβλωση, παρερμηνεία αυτής της σχέσης).

Προσταγή: Μην αφήνεστε στην όμορφη νύχτα.

4.Ανήσυχοι. Επιστροφή/σύνδεση με  την πρώτη στροφή είναι οι γέροι που καίγονται και παραληρούν στο δειλινό : κοντά στο θάνατο (είναι τα γηρατειά) φλογίζονται- εύθυμα (αντίστοιχα με το καίνε και παραληρούν) θαμπωμένα, τυφλά μάτια- (δειλινό)

Προσταγή: Μην αφήνεστε στην όμορφη νύχτα (1^η στροφή, 1^ος στοίχος) Οργιστείτε, οργιστείτε για τον θάνατο της μέρας (5^η στροφή, 3^ος τελευταίος στοίχος),

κλείνει  ο κύκλος:

Μην αφήνεστε σ' αυτή την όμορφη νύχτα

Τα γηρατειά πρέπει να καίνε και να παραληρούν στο δειλινό

γιατί οι λέξεις τους δεν έδωσαν ούτ' έφεραν την αποκάλυψη, κι όμως

οι εύθραυστες πράξεις τους ίσως θα χόρευαν σ' ένα κόσμο αγάπης,

μαθαίνουν, αργά πια, πως θρήνησαν σαν έφευγε,

μάτια τυφλά φλογίζονται σαν μετεωρόλιθοι μα είναι εύθυμα,

Οργιστείτε, οργιστείτε για το θάνατο της μέρας.

Τελευταία στροφή:

Ο κύκλος έκλεισε, πάνω απ’ αυτόν, ψηλά, αναδύεται η μορφή,

το τέλος, που μπορεί να οδηγήσει στην αρχή.

Η στροφή στον πατέρα,

Στροφή στην μοναδική αφετηρία?

Ένας διάλογος με μια υπερυψωμένη ψυχή?

Τον θλιμμένο πρόγονο του οποίου επίσης ακυρώνονται οι προσδοκίες?

Θυμίζει επίσης η σκηνή να είναι παρμένη από την «πτώση»

Η θλιμμένη, εξυψωμένη πατρική φιγούρα ως Δημιουργός. Η κατάρα, αλλά και η ευλογία (άγρια δάκρυα)

Και στους πρόποδες, όλες οι εκδηλώσεις των ανθρώπων, εγκλωβισμένων στον κύκλο, που ο ποιητής περιγράφει στον τρελό χορό τους από τη ζωή προς τον θάνατο.

Μιλώντας για τον άνθρωπο (καθολικά, έξω από την χωροχρονική, ιστορική του εκδήλωση) δεν μπορούμε να μην σκεφτούμε ότι ίσως η αναφορά να είναι και στον επίγονο, τον άνθρωπο που έρχεται, γι αυτό και η (προς αυτόν) ευχή πια, και όχι προσταγή : κι εσύ που θα ρθεις, μην αφεθείς στην όμορφη νύχτα, μην συνεχίσεις αυτό το έργο, μόνο οργίσου για τον θάνατο της μέρας.

• Μην αφήνεσαι, οργίσου, επαναστάτησε;

Δ: Το σκοτάδι και η νύχτα μου φαίνεται ότι είναι από την άλλη και αυτή η νάρκωση που το ανθρώπινο γένος έχει περιέλθει, η ακινησία, το τέλμα, η οποία είναι γλυκιά αλλά είναι τελικά η νέκρωση της ψυχής και του πνεύματος. Είναι αυτή η υπνωτιστική ρουτίνα της καθημερινότητας, το βόλεμα, η παραίτηση, η αλλοτρίωση και αποξένωση του σύγχρονου ανθρώπου, του ιδιώτη εγωιστή.

Ο ποιητής απευθύνεται σε διαφορετικούς τύπους ανθρώπων, αλλά μπορεί και όλες αυτές οι κατηγορίες-ιδιότητες να αφορούν στα ίδια πρόσωπα, μήπως τελικά στην ίδια την ανθρωπότητα; Απευθύνεται στα γηρατειά, προτρέποντας να μην αφήνονται στην όμορφή νύχτα, στην θαλπωρή της απομόνωσης, της παραίτησης και της περιθωριοποίησης. Η περιθωριοποίηση εξάλλου επιβάλλεται και από τη σύγχρονη κοινωνία, που δεν αποδέχεται τους ηλικιωμένους, τους μη παραγωγικούς ανθρώπους. Οι γέροι λοιπόν πρέπει να παραληρούν και να καίγονται στο δειλινό, να παραμένουν ζωντανοί και μαχητικοί, ακόμη και λίγο πριν τον θάνατο. Να τον αρνούνται και έτσι να τον ακυρώνουν. Να οργίζονται για το τέλος της ημέρας. Και όπως είπαμε, ο θάνατος και το σκοτάδι κάλλιστα μπορεί να είναι ο πνευματικός θάνατος και παρακμή. Έτσι, ο θάνατος και το σκοτάδι υποβιβάζονται σε κάτι ευτελές, γιατί όχι σε μια ψευδαίσθηση; Αυτό ίσως εκφράζει και η έκφραση μην αφήνεστε στην όμορφη νύχτα: κάτι όμορφο αλλά φτηνό, γλυκό, που εξαπατά δηλαδή και υπνωτίζει, χωρίς να αξίζει πραγματικά. Γιατί τι νόημα έχει να αντιστέκεσαι σε κάτι αληθινό και αξιόλογο;

Θ: Δεν πρόκειται λοιπόν απλά για τον θρήνο του ποιητή μπροστά στον επικείμενο ή συντελεσμένο θάνατο του φυσικού του πατέρα. Είναι κάτι πολύ περισσότερο. Πρόκειται μάλλον για μια έκκληση προς την υπέρβαση της ζωής-επιβίωσης, ενάντια στο πνευματικό σκοτάδι και το ζόφο. Το αποκορύφωμα είναι η τελευταία στροφή. Εδώ γίνεται το «ύψωμα» του ποιήματος. Τα άγρια δάκρυα του πατέρα που στέκει ψηλά και η ευλογία/κατάρα του, δίνουν στο κάλεσμα του ποιητή μια κατά κάποιο τρόπο ιερότητα.

Δ: Ναι, και έτσι δηλώνεται το άλλο οντολογικό επίπεδο, απευθυνόμενος σε κάτι υπερβατικό, σε κάτι υψηλό και ανώτερο, το οποίο εκφράζεται με λέξεις όπως «θλιμμένο ύψος, ευλόγησε, καταράσου, άγρια δάκρυα, προσεύχομαι». Η επανάσταση είναι κάτι τελικά υπέρτερο, ιερό, υψηλό, σαν να χρειάζεται ένα υπερβατικό άλμα ή παρέμβαση. Τόσο ριζικό είναι το ζήτημα. Αλλά επίσης, τα «άγρια δάκρυα» σημαίνουν ότι έχει και κόστος η επανάσταση ή ο αγώνας για ελευθερία και πνευματική ανάταση. Πόνος, οργή, αντίσταση; Όλα αυτά μαζί;

Α: Συνοψίζοντας:

Είτε λοιπόν μέσω της νόησης-λόγου, είτε μέσω της εμπειρίας-πράξης, καταλήγουμε σε αξίες όπως:

Γνώση – αποκάλυψη, φως – αγάπη,  ζωή – υπέρβαση (με την ερμηνεία που δώσαμε πιο πάνω)

Μοιάζουν αυτές οι σχέσεις να μπορούν ως ισότιμες να αντικαθιστούν η μία την άλλη.

Και αντλούνται από την θέληση της ιδιαίτερης σύστασης της ανθρώπινης φύσης (καλοί, άγριοι, ανήσυχοι) Σκοποί ευγενικοί, μέσα που συνάδουν με την ανθρώπινη φύση, τι είναι όμως αυτό που οδηγεί στην ακύρωσή τους?

Γιατί υπάρχει μια αποκάλυψη πίσω από κάθε τέλος : η αναγνώριση αυτής της ακύρωσης

Τα γηρατειά ως φθαρμένη, κουρασμένη, κατακερματισμένη «ανθρωπότητα». Η ανθρώπινη προσπάθεια (μέσο-σκοπός) ως σύγχυση/παγίδα,  Ο Θάνατος ως ακύρωση της προσδοκίας. Η όμορφη νύχτα: κίβδηλη και καθησυχαστική υποψία ευτυχίας. Η οργή, ως έκρηξη, διαταραχή, επανάσταση : Το τέλος του θανάτου.

Μήπως ο ποιητής να περιγράφει τελικά όχι την προσπάθεια των ανθρώπων, προς έναν ανώτερο στόχο, αλλά την αντίστασή τους? Την αντίσταση της ιδιαίτερης κλίσης στο καθολικό και πανανθρώπινο? Μήπως από εδώ προκύπτει και η ακύρωση των προσδοκιών : είναι υποκειμενικές και όχι αντικειμενικές.

• Τι είναι η επανάσταση;

Δ: Η επανάσταση είναι ουσιαστικά σε ένα άλλο οντολογικό επίπεδο. Ο παλιός άνθρωπος πρέπει να πεθάνει, τα φράγματα (σύνορα) να πέσουν, για να γίνει επανάσταση. Άλλος κόσμος, άλλος τύπος ανθρώπου, πρωτόγνωρος, ανοίκειος. Ο Ντύλαν Τόμας δίνει ακριβώς αυτήν την προοπτική, να αγωνιστούμε-αντισταθούμε ενάντια στον «θάνατο», στο «σκοτάδι», σωματικό και πνευματικό, στην παρακμή και την κατάπτωση. Να οργιστούμε για τον θάνατο της ημέρας, που είναι η ελευθερία, η πνευματική δύναμη και ανάταση. Ενάντια στο μοιραίο, ενάντια στην ίδια την ανθρώπινη φύση – ένας άλλος άνθρωπος.

Α: Ας σταθούμε λίγο στα ζευγάρια: ευλογία -  κατάρα, άγρια –δάκρυα :

Η επανάσταση και με τις δύο αυτές μορφές : Η ευλογία : Ο εξοβελισμός των εγωιστικών, ιδιοτελών, αυθαίρετων στοιχείων που νοούνται ως «ελευθερία» ή « ξέχωρες ιδιαιτερότητες του ατόμου» και η προσέγγιση αυτού που μπορεί να διεκδικεί την αρχική, καθολική (στο χώρο και στο χρόνο), δομή της ανθρώπινης ιδιότητας. Η αλλαγή που προσδοκούν οι άνθρωποι, ο φωτισμός : το «είναι» στην κορύφωσή/εκπλήρωσή του, ως όλα αυτά που μπορεί να είναι – η αποκάλυψη : η νέα μορφή, το τέλος του θανάτου. Η κατάρα ως γνώση της επικείμενης αντίστασης σ’ αυτή την αλλαγή. Ο φόβος, η τάση για την συντήρηση του γνώριμου. Τα άγρια δάκρυα της οργής, της πάλης, της χαράς αλλά και ως θρήνος για το χαμό του παλιού κόσμου.

Είναι λοιπόν η μορφή του πατέρα, αυτή του γνήσιου επαναστάτη?

Φορέα της καθολικής και άρα υπέρτατης αξίας?

Κι εδώ ο ποιητής δεν προστάζει πια, αλλά προσεύχεται :

Κι εσύ πατέρα

Προσεύχομαι

Μην αφήνεσαι σ’ αυτή την όμορφη νύχτα

Οργίσου, οργίσου για τον θάνατο της μέρας.

Θ: Οι άγριοι άνθρωποι, που αρπάζουν τον ήλιο, τη ζωή, είναι οι επαναστάτες και οι μαχητές της ζωής. Μπορεί να βιώνουν ματαιώσεις και αποτυχίες, μπορεί να πικραίνονται, ωστόσο ούτε αυτοί, ούτε τότε, και παρά τις όποιες δυσκολίες, θα πρέπει να υποχωρούν και να απελπίζονται.

Δ: Οι άγριοι άνθρωποι είναι και οι νέοι, το ότι αρπάζουν τον ήλιο, δίνει το σφρίγος και τη δύναμη της ζωής, το πάθος, τον ενθουσιασμό και, μέσα σ’ όλα αυτά φυσικά, την επανάσταση.

Α: Εγώ θεωρώ ότι οι επαναστάτες είναι οι καλοί άνθρωποι, που παλεύουν για μια κοινωνία αγάπης. Οι άγριοι μπορεί να είναι οι θαμπωμένοι από την αστική ζωή, τον ανταγωνισμό και το κέρδος, τον πλούτο και τη δύναμη, την λεγόμενη πρόοδο.

Θ: Τελικά, θα μπορούσε να είναι όλοι, όλα αυτά μαζί. Άγριοι, καλοί, ανήσυχοι, ανάλογα τις περιστάσεις και τις χρονικές στιγμές στη ζωή τους/στη ζωή μας. Εξάλλου οι επαναστάτες είναι ανήσυχοι άνθρωποι, αναζητούν την ελευθερία, το νόημα της ζωής, τη δικαιοσύνη, τις υψηλές αξίες. Όπως και οι καλοί είναι ανήσυχοι και κάλλιστα μπορεί να είναι και επαναστάτες. Όλοι οι συνδυασμοί παίζουν.

Α: Ναι, συμφωνώ.

Δ: Η επανάσταση είναι ευχή και κατάρα, για όλους και τους επαναστάτες και τους παραιτημένους. Έχει κόστος, ψυχικό, ίσως και σωματικό, μπορεί να καταστρέφει αλλά και λυτρώνει, απελευθερώνει. Σίγουρα πάντως είναι μια ανάταση-εξύψωση πνευματική σε ανώτερο στάδιο, τύπο ανθρώπου, πολιτισμό. Είναι ουσιαστικά και θεμελιακά προσωπική υπόθεση, ατομική στάση, παράδειγμα-πράξη. Το να «προσεύχομαι» είναι κάτι πολύ προσωπικό, μοναχικό, μια ποιότητα, απαιτεί το γνώθι σ’ αυτόν, την περισυλλογή, τον αναστοχασμό, να αντλήσεις δύναμη από τα εσώτερα βάθη της ψυχής σου. Ο πατέρας είναι από τη μεριά των νεκρών, κάτι ίσως μεταφυσικό-υπερβατικό, ως σύμβολο του θεού. Αλλά είναι ταυτόχρονα και σύμβολο του πατέρα, της καταγωγής, της ρίζας του ανθρώπου, της ανθρωπότητας, το καταγωγικό είναι-ανθρώπινη ύπαρξη. Είναι ο αδέκαστος κριτής, είτε ως ιερό ον είτε ως σύμβολο της καταγωγής του είδους, του γένους, η κεφαλή που στέκεται ακέραιη στην κορυφή, κοιτάζει τα έργα των απογόνων του και ως σοφός κρίνει, ευλογεί και καταριέται. 

• Είναι αισιόδοξος ή απαισιόδοξος ο ποιητής;

Δ. Το σχήμα «μην αφήνεστε» και «οργιστείτε», που επαναλαμβάνεται ως μοτίβο, δίνει μια αισιοδοξία; έστω την αισιοδοξία αυτού που αγωνίζεται για έναν σκοπό, που έχει ισχυρή συνείδηση και δεν το βάζει με τίποτα κάτω; Σίγουρα πάντως δίνει μια προοπτική ένα διέξοδο. Μπορούμε να τα καταφέρουμε, να μην σκλαβωθούμε, να βγούμε στο φωτεινό λιβάδι, στο ξέφωτο.

Το ποίημα ολόκληρο διατρέχεται από αντίθεση-ένταση και προτροπή. Η οργή και οι αντιθέσεις, η άρνηση, δείχνουν μια αντιστασιακή-αγωνιστική διάθεση. Όπως έλεγε και Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, θάνατος είναι η σιωπή για τα θέματα που μας αφορούν, για τα κοινωνικά προβλήματα, τα δικαιώματα και τις ελευθερίες. Άρα, παρά τις όποιες δυσκολίες, όσο ανυπέρβλητες κι αν φαίνονται, θα πρέπει να αγωνιζόμαστε, να μην το βάζουμε κάτω.

Αναφέρεται ακόμα και στα γηρατειά, πιο πριν, γι’ αυτό οι «ανήσυχοι άνθρωποι, κοντά στο θάνατο», ίσως εννοεί τώρα όχι μόνο τους γέρους αλλά και τους άρρωστους, τους ετοιμοθάνατους. Ούτε αυτοί πρέπει να παραιτούνται από τη ζωή, αλλά να υπερβαίνουν και να αντιπαλεύουν τον πόνο, τον φόβο και την αγωνία. Τι πιο αισιόδοξο από αυτό; Με την προϋπόθεση βέβαια ότι η συνείδηση παραμένει ελεύθερη και αγωνίζεται σαν να εξαρτάται από αυτήν το τέλος, η έκβαση του αγώνα;

Α: Όπου κι αν απευθύνεται ο ποιητής, είτε στον άνθρωπο, στις πρώτες στροφές,

είτε στον πατέρα/δημιουργό/ επίγονο, ανώτερο άνθρωπο, στην τελευταία,

υπάρχει εμπιστοσύνη και αισιοδοξία, μια αίσθηση ότι όλοι θα είναι συνεπείς στις προσταγές, αλλά και στην ευχή του ποιητή.

Δίνει προοπτική;

Θ: Σίγουρα υπάρχει, είναι η οργή και αντίσταση, αλλά και η ευφυΐα του να μην αφεθείς στα κελεύσματα και στις ύπουλες παγίδες της πεζής πραγματικότητας, του σκοταδισμού, της πνευματικής και ψυχικής νέκρωσης.

Δ: Η προοπτική είναι βέβαια η απελευθέρωση, μέσα από τον αγώνα και την επανάσταση, την ανατροπή του αυτονόητου ως μοιραίου, του δήθεν αναπόφευκτου σκοταδιού, της υποταγής, της παραίτησης, της παρακμής και του θανάτου.

Α: Ναι, υπάρχει προοπτική,  γι’ αυτό και η προσταγή του ποιητή (όπου ο λόγος του ποιητή είναι το  κριτήριο αποτίμησης/ρύθμισης των  πράξεων των ανθρώπων):  Πρέπει να καίνε και να παραληρούν στο δειλινό (Πρέπει) να μην αφήνονται στη νύχτα. (Πρέπει) να οργίζονται για τον θάνατο της μέρας. Πρέπει να αναζητήσουν το γνήσιο και άρα καθολικό. Το πρέπει ως καθήκον, απόλυτη προσταγή με κίνητρο, μέσο και σκοπό την ανθρώπινη ιδιότητα και όχι την ιδιαίτερη φύση του κάθε ενός. Την αναζήτηση του καθολικού εαυτού έξω από το ιδιωτικό εγώ : την ενότητα μέσα στην ποικιλία της ζωής.

 25/2/2013