«Ο άνθρωπος και ο ίσκιος του» *

(Με αφορμή το παρόν κείμενο ξεκινά μια νέα προσωπική πορεία του υποφαινόμενου στο διαδίκτυο, σε συνάρτηση με το μορφωτικό εγχείρημα «Άμεσος Λόγος και Δράση2» – αλλά ταυτόχρονα και ανεξάρτητη. Το παρόν μπλογκ θα πραγματεύεται επιστημονικά θέματα, με αιχμή την κοινωνική ανθρωπολογία, αλλά και κοινωνικά ζητήματα στο βαθμό που γνώση και κοινωνία είναι άρρηκτα συνδεδεμένες.)

«Ο άνθρωπος και ο ίσκιος του» *

Ο ανθρωπολογικός τύπος που έκανε την εμφάνισή του και έχει εδραιωθεί στο διάβα της ιστορίας – τουλάχιστον στον γεωγραφικό-πολιτισμικό-ιστορικό χώρο που ονομάζουμε Δύση – είναι ο εγωιστής και ανταγωνιστικός, ο «θωρακισμένος ανθρωπάκος» του ταξικού πολιτισμού. Είναι ο άνθρωπος που τυφλωμένος από την αδηφάγα «οικονομική» ανάπτυξη, τα «επιτεύγματα» της τεχνολογίας και της επιστήμης πίστεψε ότι είναι το κέντρο του κόσμου. Θεώρησε ότι η φύση υπάρχει για να τον εξυπηρετεί, την αντιμετώπιζε ως αξία χρήσης, ως φυσικούς πόρους και ύλη προς εκμετάλλευση, ενώ άρχισε να τη βλέπει εχθρικά όταν στεκόταν εμπόδιο στα σχέδιά του. Για αυτόν, η καταστροφή και η σπατάλη της φύσης είναι οικονομία, η χυδαία κατανάλωση είναι ευημερία και ελευθερία.

Βέβαια σε αυτήν την ιδεολογική οπτική και στάση συνέβαλε καθοριστικά ο στενόμυαλος ορθολογισμός και ο αφελής ρεαλισμός που προωθούσε η κυρίαρχη κάθε φορά κοινωνική τάξη, μέσα από την ελεγχόμενη επιστήμη και την ιδεολογία της. Και αυτό με σκοπό να αναπαράγεται η εκμεταλλευτική οικονομία και η εξουσία της. Η ανάδειξη του υποκειμενισμού και του ιδιωτικού συμφέροντος απέκοψε το άτομο (υποκείμενο) από το αντικείμενο το οποίο παρατηρούσε (τη φύση, την πραγματικότητα).  Ο ανθρωπομορφισμός που απέδωσε σε όλα τα πράγματα ο εξουσιαστής άνθρωπος επέτεινε την παραπλανητική εικόνα του για την πραγματικότητα.

Έτσι, ο σύγχρονος άνθρωπος έχει γίνει ο ίσκιος του, ανίκανος να δει τον κόσμο ως μια ολότητα, ως ένα μεγα-σύστημα από μικρότερα συστήματα, τα οποία όμως επικοινωνούν και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Όπως επίσης δεν μπορεί να δει και τον εαυτό του ως οργανικό μέρος της φύσης. Μόνιμα εγκλωβισμένος στον ίσκιο του, προσλαμβάνει μια διαστρεβλωμένη εικόνα του υπάρχειν, καθώς είναι περιχαρακωμένος στην ιδιωτική του συνείδηση. Για αυτόν δεν υπάρχουν ούτε οι άλλοι άνθρωποι, οι εξαθλιωμένοι και περιθωριοποιημένοι στον δυτικό κόσμο και πολύ περισσότερο στον μη δυτικό∙ είναι «άλλοι» κόσμοι, έξω από την ακρωτηριασμένη αντίληψή του.

Συνέπεια όλων αυτών, ο άνθρωπος της κυριαρχίας δεν μπορεί να έχει δική του κρίση, αυτόνομη βούληση, αυτοπειθαρχία, προσήλωση σε σημαντικούς σκοπούς. Περιμένει από κάποιους άλλους να του επιβάλλουν το τι θα σκεφτεί και τι θα κάνει. Ένας τύπος ανθρώπου, καθ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση της εξουσίας.

Κάπου όμως μέσα από το λυκόφως της ανημπόριας ξεπροβάλλει σε φωτεινές στιγμές της ιστορίας του και ο ανυπόταχτος άνθρωπος, ελεύθερος να κοιτά πάντα προς τον ουρανό...

Για να δει με νέο βλέμμα τον εαυτό του και τον κόσμο, ώστε να απελευθερωθεί ο ίδιος και η φύση με όλα τα πλάσματά της, θα πρέπει να απαλλαγεί από τη χονδρή και αδιαπέραστη σκιά του, δηλαδή την ιδεολογία του. Είναι αυτή που τον κρατά φυλακισμένο στα δεσμά της ταξικής κοινωνίας. Μέσα από την υπέρβαση του εαυτού του και το άλμα στην ιστορία προς την αταξική κοινωνία θα αναδειχθεί ο πραγματικός άνθρωπος, αυτός που βλέπει γνήσια γιατί έχει οικειωθεί την κοινωνική συνείδηση.

Προϋπόθεση για να γίνει αυτό, είναι η εμφάνιση – έστω πρωτόλεια – αυτού του νέου τύπου ανθρώπου και της κοινωνικής συνείδησης, στον ήδη υπάρχοντα χωροχρονικό κόμβο. Έναν κόμβο μεταβατικών διεργασιών και επαναστατικών αλλαγών. 

Αθήνα, 8/5/2011

Δημήτρης Φασόλης

• Ο τίτλος είναι εμπνευσμένος από το ομώνυμο βιβλίο του Κώστα Παπαϊωάννου (1995),  Αθήνα, Εναλλακτικές Εκδόσεις.  
• Ο Δημήτρης Φασόλης είναι δάσκαλος και υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.