Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΙΣΚΙΟΣ ΤΟΥ

Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΙΣΚΙΟΣ ΤΟΥ
"Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ Ο ΙΣΚΙΟΣ ΤΟΥ"
ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΠΕΡΒΑΣΗ ΤΟΥ ΕΞΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Mandela - Free Spirit

Mandela - Free Spirit

Κυριακή 26 Ιουνίου 2011

Μετά τι; Πρώτες απαντήσεις ως μια προσπάθεια συμβολής*

Το θετικό προϋποθέτει το αρνητικό. Άρα, οι αρνήσεις είναι καίριας σημασίας για διατυπωθούν τα προτάγματα. Με άλλα λόγια, για να προσανατολιστούμε όσον αφορά στο τι γίνεται μετά, θα πρέπει πρώτα κα κύρια να ξεκαθαρίσουμε τι δεν θέλουμε.
Σίγουρα, η παγκόσμια τάξη που θα αναδυθεί – αν η κυοφορούμενη αλλαγή είναι βαθιά και ριζική – δεν μπορεί αναγκαστικά να έχει σχέση με ό,τι θεωρούσαμε ως τώρα διεθνές δίκαιο και σχέσεις μεταξύ χωρών. Δεν μπορώ να σκεφτώ για παράδειγμα πώς η «κοινωνία των εθνών» και ο «διεθνής ανταγωνισμός» κολλάνε με τα προτάγματα και τις – έστω και πιο μερικές – ιδέες και προτάσεις του εγχειρήματος της «Πραγματικής Δημοκρατίας» και του κινήματος των «αγανακτισμένων». Το μίνιμουμ κοινό στοιχείο που βγαίνει από το εγχείρημα αυτό είναι να ξεπεράσουμε το οικονομικό και πολιτικό σύστημα του ανταγωνισμού μεταξύ των λαών, πόσο μάλλον μεταξύ κρατών και εθνών. Το διακύβευμα είναι να οικοδομηθεί μια παγκόσμια κοινωνία και ένα διεθνές σύστημα ισότητας, αλληλεγγύης, δικαιοσύνης και συνεργασίας μεταξύ λαών. Το κράτος, ως θεσμός που καταπιέζει και διαφυλάττει τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης δεν μπορεί να εκφράζει μια τέτοια διεθνή δομή και κατά συνέπεια αναιρείται μέσα από την πράξη άρνησής του. Από την άρνηση του κράτους θα προκύψουν νέες δομές αυτο-οργάνωσης και αυτοδιεύθυνσης που θα συνθέτουν – καταργώντας τον μεταξύ τους διαχωρισμό – περιφέρεια και κέντρο, τοπικό και παγκόσμιο.
Οι νέες ιδέες, έννοιες και κοινωνικές μορφές που θα προκύψουν δεν θα έχουν σχέση με κανενός είδους «ορθοδοξία», δόγμα ή θέσφατο. Το τι κοινωνία ονειρευόμαστε και ποιο μοντέλο οργάνωσης προκρίνουμε θα καθοριστεί και από το γενικότερο ρεύμα ιδεών και θεωρητικών προτάσεων που θα επεξεργαστούν οι συμμετέχοντες στο σύγχρονο κοινωνικό κίνημα. Πάντως, μπορούμε να συμφωνήσουμε σε έναν κοινό τόπο: στο ότι η δημοκρατία για την οποία πασχίζουμε ορίζεται από την αντίθεσή της στον καπιταλισμό και την υπέρβαση του παράλογου ταξικού διαμελισμού της κοινωνίας.
Η αρχαιοελληνική (για την ακρίβεια αθηναϊκή) αναφορά της άμεσης δημοκρατίας ενέχει σημαντικές αδυναμίες όσον αφορά το ιδεολογικό και κοινωνικό της περιεχόμενο: μια μισή δημοκρατία που απέκλειε τους δούλους, τους «ξένους» (μέτοικους) και τις γυναίκες (η παράθεση εδώ δεν είναι με κανένα τρόπο αξιολογική). Ήταν επίσης διαστρεβλωμένη, ευάλωτη σε δημαγωγικές πρακτικές και πολιτικές χειραγώγησης. Και τέλος πάντων, νομίζω ότι το ζήτημα είναι να προχωρήσουμε πέρα από γνωστά σχήματα του παρελθόντος, όσο και ριζοσπαστικά αν μας φαίνονται. Σε κάθε ιστορική καμπή, όπως αυτή που ζούμε, ο χρόνος συμπυκνώνεται και οι φρέσκιες, απρόοπτες και πρωτόγνωρες ιδέες αναβλύζουν με ταχύτατους ρυθμούς. Συνεπώς είναι προς όφελος όλων μας να αφεθούμε στην ευεργετική επίδραση των καιρών και της κίνησης της ιστορίας.
Όσον αφορά για τον «ποιο κομμουνισμό μιλάμε», σίγουρα δεν πρόκειται για έναν κρατικιστικό-γραφειοκρατικό «κομμουνισμό», με ένα κράτος και ένα κόμμα αστυνόμο της σκέψης, της ιδεολογικής καθαρότητας και της συμπεριφοράς. Τέτοια κοινωνικά μορφώματα ήταν ιστορικές στρεβλώσεις ενός ιδανικού προτύπου που λόγω περιορισμών κοινωνικών, οικονομικών και πολιτισμικών, δεν μπορούσε να εφαρμοστεί.
Το ερώτημα είναι: συμβιβάζεται ο κομμουνισμός με τη δημοκρατία, τη δικαιοσύνη και την ουσιαστική ελευθερία, ατομική και κοινωνική; Η απάντηση είναι ότι θεμελιακό γνώρισμά του είναι ακριβώς η βαθιά και πραγματική δημοκρατία, η οποία αντιστοιχεί και ισοδυναμεί με την ελεύθερη αυτο-πραγμάτωση και αυτο-συνείδηση του ανθρώπων ως ελεύθερων όντων. Εδώ η ελευθερία του ατόμου νοείται όχι με την αστική-εγωιστική έννοια, αλλά ως ταυτισμένη με την κοινωνική της διάσταση (δηλαδή ιδωμένη και αξιολογημένη από την κοινωνική συνείδηση) και την κοινωνική απελευθέρωση σε παγκόσμια κλίμακα.
Ο τρόπος οργάνωσης που στηρίζει και ανανεώνει μια τέτοια δημοκρατία προκύπτει αναπόφευκτα ότι θα στηρίζεται στην αυτοθέσμιση, στην φαντασία και την δημιουργική καινοτομία-επινοητικότητα, στην κοινωνική αυτοδιεύθυνση, μέσα από θεσμούς μη ιεραρχικούς. Η έννοια της «αυτο-κυβέρνησης» είναι κρίσιμη, εάν θέλουμε να αφήσουμε πίσω μας την ετερονομία και τη διαμεσολαβημένη αντιπροσώπευση. (Υπό αυτό το πρίσμα, η ιδέα των Ζαπατίστας «κυβερνώ υπακούοντας» ανοίγει ένα θέμα προς σκέψη και συζήτηση.)
Τέλος, η δημοκρατία ως «γονιμοποιητική ιδέα» θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντική και θα πρέπει να μας απασχολήσει σοβαρά. Ίσως αυτό είναι το βαθύτερο νόημα της δημοκρατίας, δηλαδή η ικανότητά της να εμπνέει και να γεννάει συνεχώς νέες ιδέες και μορφώματα αυτονομίας και αυτοδιεύθυνσης, ατομικής και κοινωνικής. Η κοινωνική χειραφέτηση πραγματώνει ένα πνεύμα και μια στάση ζωής που καταργεί όλους τους διαχωρισμούς (ταξικούς, έμφυλους, φυλετικούς, ιδιωτικό/δημόσιο, μορφωμένοι και μη) και προπαντός την θεμελιώδη διάκριση από την οποία πηγάζουν όλες οι υπόλοιπες: το διαχωρισμό «εγώ»/ο «άλλος».
* Το παρόν κείμενο γράφτηκε ως συμβολή στο διάλογο που έχει ανοίξει πάνω σε προηγούμενο κείμενό μου στο σάιτ «real democracy»:
Αθήνα, 26/6/2011
Δημήτρης Φασόλης

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου