Όταν κοιτάμε μια εικόνα από πολύ κοντά, είναι γνωστό ότι βλέπουμε μια θολή και συγκεχυμένη παράσταση, χωρίς να μπορούμε να αποφανθούμε περί τίνος πρόκειται. Όσο όμως απομακρυνόμαστε από το αντικείμενο και κοιτάμε από απόσταση, τότε αρχίζουμε να έχουμε πιο σαφή αντίληψη για τις διαστάσεις και τα χαρακτηριστικά του. Αν σκεφτούμε πώς αντιλαμβάνεται ένα μυρμήγκι το χώρο όταν βρίσκεται πάνω σε ένα – ας πούμε – σπάγκο, θα καταλάβουμε ότι βλέπει μια μόνο διάσταση. Αντιλαμβάνεται τον σπάγκο σαν τον μοναδικό χώρο, το πραγματικό περιβάλλον του, ενώ δεν μπορεί να γνωρίζει οτιδήποτε βρίσκεται έξω και πάνω από αυτόν. Γνωρίζει δηλαδή μία διάσταση, το μήκος, και αγνοεί τις άλλες δύο, το πλάτος και το ύψος. Ακόμη και το ότι περιστρέφεται γύρω από τον σπάγκο, για ένα μυρμήγκι αυτό είναι όλος ο χώρος του, παρόλο που στην πραγματικότητα είναι μία μόνο, φτωχή διάσταση.
Το νοητικό πείραμα με το μυρμήγκι μας δείχνει ότι για να έχουμε μια πιο σαφή και ολοκληρωμένη εικόνα για όλα αυτά που συμβαίνουν και μας περιβάλλουν, πρέπει να κρατάμε μια απόσταση – μια προοπτική – και μια όσο το δυνατόν ουδετερότητα. Ουδετερότητα με την έννοια να μην προβάλλουμε την ιδεολογία, τις προκαταλήψεις και το θυμικό μας πάνω σε αυτό που παρατηρούμε. Αυτή η προοπτική μας βοηθάει επίσης στο να βλέπουμε τις διαστάσεις και την πολλαπλότητα των φαινομένων, και ακόμη να υπερβαίνουμε προς όφελος της γνώσης διχασμούς και δυϊσμούς.
Αυτό ισχύει για όλες τις καταστάσεις, όπως φυσικά και για το κίνημα των «αγανακτισμένων» και τα γεγονότα που έλαβαν χώρα την Τετάρτη, 15/6, γύρω από το Σύνταγμα. Η άμεση συναισθηματική εμπλοκή και ο ενθουσιασμός από τη μαζική συγκέντρωση ήταν για πολλούς η μαγνητική δύναμη που σε κολλάει σαν χαλκομανία πάνω στα φαινόμενα, έτσι ώστε να μην μπορείς να διακρίνεις καθαρά τα χαρακτηριστικά τους. Αυτή η προσκόλληση στο βίωμα είναι που αναπαράγει δυϊσμούς και διαχωρισμούς όπως «οι επαναστάτες» ή «κουκουλοφόροι προβοκάτορες», όσον αφορά στους αντιεξουσιαστές και όσους συγκρούονταν με την αστυνομία, «αγωνιστές, αγανακτισμένοι» ή «μικροαστοί, ειρηνιστές, απολιτίκ, φασίστες πλατειακοί», όσον αφορά τους πολίτες που συγκεντρώνονται καθημερινά στο Σύνταγμα.
Αυτή είναι όμως μια μονοδιάστατη και προκατειλημμένη οπτική για το κίνημα και τα γεγονότα που αυτό προκαλεί. Βασίζεται πάνω σε διαχωρισμούς και διχοτομικές ταξινομήσεις που καμία σχέση δεν έχουν με την πολυδιάστατη πραγματικότητα. Διότι ούτε όλοι οι επαναστάτες είναι «κουκουλοφόροι», ούτε όλοι οι κουκουλοφόροι είναι επαναστάτες. Επίσης, το ότι μερικοί προβοκάτορες μπορεί είναι κουκουλοφόροι (υπάρχουν και οι μέινστριμ), δεν συνεπάγεται ότι όλοι οι κουκουλοφόροι είναι προβοκάτορες. Περαιτέρω, ούτε όλοι όσοι συγκεντρώνονται στο Σύνταγμα είναι αγωνιστές και αρνητές του συστήματος, ούτε όλοι οι αγωνιστές και αρνητές του συστήματος μαζεύονται στο Σύνταγμα. Τέλος, το ότι μερικοί – ή και αρκετοί – μικροαστοί, συμβιβασμένοι και πασιφιστές συγκεντρώνονται στο Σύνταγμα, δεν συνεπάγεται ότι όλοι όσοι συγκεντρώνονται στο Σύνταγμα είναι μικροαστοί, συμβιβασμένοι και πασιφιστές.
Τα παραπάνω συνιστούν λογική αντίφαση, άρα δεν είναι δυνατό να ισχύουν. Απλώς, μας φαίνονται λογικά γιατί αντανακλούν κυρίαρχους διαχωρισμούς, ως στοιχεία της εξουσιαστικής ιδεολογίας με την οποία όλοι μας έχουμε γαλουχηθεί από το σχολείο και τα ΜΜΕ.
Η αλήθεια είναι πιο σύνθετη και είναι πιο κοντά στο ότι πολλοί – κυρίως νέοι – εκφράζουν με βίαιο τρόπο την άρνησή τους και την απέχθειά τους στο βάρβαρο πρόσωπο της εξουσίας. Αν κάποιοι ανάμεσά τους είναι προβοκάτορες, ο ρόλος τους εντάσσεται αναγκαστικά στο ευρύτερο πλαίσιο του γεγονότος και της συγκυρίας: αν η συγκυρία ευνοεί συγκρουσιακές συμπεριφορές, τότε αυτό είναι υπέρ της συγκυρίας και του κινήματος. Αν ισχύει το αντίθετο, τότε ο αντίκτυπος τέτοιων συμπεριφορών είναι αρνητικός, άσχετα από το ποιοι είναι οι φορείς τους. Βέβαια, κατά κανόνα η αλήθεια είναι κάπου ανάμεσα στους δύο πόλους.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, οι συγκρούσεις με την αστυνομία δεν προκάλεσαν στο κίνημα των «αγανακτισμένων» τη ζημιά που κάποιοι κατήγγειλαν ή φοβήθηκαν, πέρα βέβαια από το φυσικό και ψυχικό κόστος των προπηλακισμών και του χημικού πολέμου από τις δυνάμεις καταστολής. Αντίθετα, στον ένα ή τον άλλο βαθμό βοήθησε με το να συσπειρώσει τον κόσμο και να τον κάνει πιο αποφασισμένο στον αγώνα του. Η συμμετοχή μάλιστα ευρύτερου κόσμου στις συμπλοκές θα μπορούσε να ερμηνευτεί σε τελευταία ανάλυση ως αποδοχή των συγκρουσιακών συμπεριφορών δεδομένης και της αγανάκτησης και της γενικότερης αμφισβήτησης που γεννάει αυτό το κίνημα. Εξίσου πολύ σημαντικό είναι ότι έγινε μια πρώτη σύγκρουση με εθνικιστικά-ακροδεξιά στοιχεία και ξεκαθάρισε κάπως το τοπίο στην πλατεία. Τέλος, ακόμη μια θετική-υποβοηθητική επίδραση των συγκρούσεων είναι ότι έτσι απέτρεψαν πιθανά πολύ σοβαρότερα και ανεξέλεγκτα γεγονότα μπροστά στη βουλή, κάτι που μάλλον δεν θα μπορούσε να διαχειριστεί το κίνημα (αρχικά διαφαινόταν κάτι τέτοιο από τις άγριες διαθέσεις του κόσμου και τις προτροπές ορισμένων ακροδεξιών). Και αυτό οφείλεται ακριβώς στον αυθόρμητο χαρακτήρα τέτοιων συμβάντων, τα οποία δεν ελέγχονται από τα άτομα που συμμετέχουν ούτε μπορούν να προβλεφτούν από οργανωτικές επιτροπές και σχεδιασμούς επί χάρτου.
Επομένως, είναι θετικό και εποικοδομητικό να βλέπουμε ένα γεγονός πολύπλευρα και ανοιχτόμυαλα, για να αποκαλύψουμε πιθανές διαστάσεις του που αλλιώς θα μας διέφευγαν. Ιδιαίτερα γεγονότα πρωτόγνωρα, όπως αυτά που γεννούν οι κομβικές και ρευστές εποχές που ζούμε. Και που κι αυτά με τη σειρά τους εκκολάπτουν αναπάντεχες και θαυμαστές χωροχρονικές ρήξεις και διαδρομές. Συνεπώς, οι διχαστικές λογικές, οι αντιπαλότητες και αντεγκλήσεις μεταξύ διαφορετικών κομματιών και ατόμων του κοινωνικού κινήματος, δεν έχουν νόημα. Αντίθετα, εάν το κίνημα κρατήσει τα θετικά από κάθε τέτοια εμπειρία και κριτικάρει τα αρνητικά, τότε είναι δυνατό να βελτιωθούμε όλοι, ατομικά και συλλογικά.
Αθήνα 17/6/2011
Δημήτρης Φασόλης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου